ŞEİRİN XATİRƏ XATİRƏSİ

Dərdini dərd bilənə, ağrı çəkənə desən, təsəlli alarsan. Hanı o təsəlli? Kimsənin kədərindən kimsənin xəbəri yoxdursa, agah eləməyin də özünçündür. İstər bacı olsun, istərsə qardaş, hər kəsin başı öz dərdinə mübtəladı. Hər dərd faciə deyil, faciə bu dərdi hər kəsin öz içində, kimsədən xəbərsiz çəkməsidir:

Gəlib çıxdıq “Ağrı”nın üstünə! O ağrı ki, ona toxunmaq günahdır. Bəlkə də günah deyil, toxunması məsləhət olmayan ağrıdır. Bu ağrı yandırmır, dondurur. Dinləsən, buza dönərsən, üşüyərsən:

Xatirə Fərəcli şeirinin acı xatirəsi ürək dağlayır, şirini özü kimi, əməli, sözü kimi işıq saçır, aləmi nurlandırır. Şeir dünyası bir dənizdir, baş vurmasan, dərinliyinə getməsən, dadını duymazsan, sirrini bilməzsən.

Onun haqqında bir dəfə yazmışam, heyrətlə yazmışam. Bu yazı 2015-ci ildə işıq üzü görən “Viləş çayı boyunca” adlı kitabın 148-150-ci səhifələrində çap olunub. O zaman mən Xatirəni şəxsən tanımırdım, görməmişdim, çox-çox sonralar Yazıçılar Birliyində təsadüfən tanış oldum. Bir çıxışını dinlədim və zənginliyinə vuruldum.

Xatirəni şəxsən tanımadan. yaradıcılığına ehtiram bəsləyən bir oxucu kimi yazdığım həmin məqalə budur:

—-

…Gənc yaşlarından Sumqayıtda yaşayan və AYB-nin Sumqayıt şəhər bölməsində işləyən Xatirə Fərəcli Yardımlının Alçabulaq kəndində anadan olub. Xatirə xanım da soyuq qış günündə, 1966-ci il fevralın 12-də dünyaya göz açıb. Qadınlardan ibarət “Zərif” ədəbi məclisinin sədridir. Xatirə xanımın şeirləri çağdaş ədəbi strukturlardan yararlansa da, klassik kalamburlar üzərində qurulmuşdur. Poetik üslub kimi təzadlara üstünlük verən Xatirə xanımın şeirləri oxunaqlı və yaddaqalandır:

Qüruba doğru gedən bu qocanın keçdiyi yol, əslində, həyat yoludur. Ömrün payızı təbiətin payız fəsli ilə müqayisə edilir. Xatirə xanımın təsvir etdiyi bahar fəsli isə sanki öz təravətini misralara gətirir. Günəşin eyni açılıb, elçi daşı üstə oturub. Eşqə düşən gənc kimi bulaqların gözləri yanır. Təbiət qonaq gözləyən ev sahibi kimi tədarükdə, var-gəldədir. Başqa bir şeirində isə ağ rəngin çalarları göz qamaşdırır. Rənglər haqqında Rəsul Rzanın yazdıqları bu mövzuya bir poetik möhür vursa da, Xatirənin şeirində orijinal tapıntılar üstünlük təşkil edir. Nəyisə xırdalamıram, sitatlarımla şeiri təpərdən salmıram. Təhlilsiz-filansız bütün şeiri oxucuya təqdim edirəm və müəllifin bu gözəl poetik yaşantıları ilə məni heyrətləndirdiyini gizlətmirəm. Şeirdə böyük hərflə başlayan misra yoxdur və yalnız sonda bir durğu işarəsi qoyulub. Bu da təbii ki, nöqtədir. Mən şeirin strukturual üslubuna toxunmuram:

Rənglə bağlı bəzi əlamətlər mifik keyfiyyətlərlə yüklənib. Ağın çalarları içərisində folklordan gələn obrazlar çoxluq təşkil edir. “Ağ yol”, “ağ dilək”, “ağ çıraq”, “ağ daş”, “ağ nəğmə”, “ağ göyərçin” kimi obrazlar dilin folklor qatından qidalanır və hər biri özündə fərqli semantik xüsusiyyət daşıyır. Bəlkə də buna görə Xatirə xanım ağ rəngin çalarları haqqında daha bir şeir yazmışdır:

Xatirənin şeirlərində Dədə Qorqud ruhu yaşayır: “Əsim-əsim əsən qəlbim, Nə titrərsən, nə əsərsən?” Bəzi şeirlərində isə folklordan gələn ifadə tərzi, üslub üstünlük təşkil edir:

Fikrini ifadə edə bildiyi bütün şeir formalarına müraciət edən Xatirə Fərəcli yaradıcılığı təhlil olunmağa, araşdırılmağa layiqdir. Onun şeirlərində təkcə qadın düşəncələri yer almır, digər qadın yazarlarından fərqli olaraq, qadınların düşdükləri vəziyyətə görə əks cinsi qınamır, əksinə, bunun səbəbini cəmiyyətdə, patriarxal adət-ənənlərin əsiri olan insanlarda axtarır.

Qəlbinin qəmi gözündən oxunan Xatirə Fərəcli payıza sığına-sığına qışı gözləyir. Onun poetik yaşantıları “Bu nədi?” şeirində daha güclü şəkildə ifadə olunub:

(Viləş çayı boyunca (Yardımlının folklor dünyası). Bakı, 2015, s. 148-150)