...Öncədən onu deyim ki, yüksək səviyyəli yubiley mərasimləri gələnəyinin unudulduğunu düşünürdüm, daha doğrusu, pulun, şəxsi çıxarların, hakimiyyət ehtiraslarının hökm sürdüyü cəmiyyətlərdə öz böyük sənətkarlarını layiqincə anmaq az adamı maraqlandırır, əksinə, millətin milli varlığının qoruyucuları olan aydınları gözdən salmaq gizli bir siyasətə çevrilir və xırda adamların hamını öz səviyyələrinə endirmək xəstəliyi yayılır. Nə yaxşı ki, Kabarda–Balkar respublikasından dəvət aldım, balkar xalqının öz böyük şairi Qaysın Quliyevin anadan olmasının 100 illik yubileyini hansı səviyyədə qutladığını gördüm və bütün dəyərləri itirməyin mümkünsüzlüyünə sevindim.
***
Gecələr gedib yerləşdiyim yeni otellərdə yuxudan oyanarkən ilk işim pəncərəni açıb ətrafa baxmaq olur.
Nalçikin “Sindika” otelində 8-ci mərtəbədəki otağımın pərdəsini çəkib, ətrafa boylananda göz önündə açılan mənzərəyə heyrətləndim. Bir şəhər görüntüsü əvəzinə payız meşələrinə bürünmüş dağ yamacı ilə üz-üzəydim. Sarısı qırmızısına qarışan meşənin içindən kiçik adalar kimi seyrək kənd evlərinin damları görünür. Evlərin tüstüsü meşədə daraqlanıb keçən seyrək dumana qarışır.
…Təyyarə meydanında dünən axşam məni balkarların başqa bir görkəmli şairi, köhnə dostum Saleh Qurtiyev (balkarlar “Qurtulanu” deyirlər) qarşılamışdı. Yəqin diqqətlə baxmasaq nə o məni, nə mən onu tanıyardım. Zarafat deyil, görüşmədiyimiz otuz ilə yaxındır; amma o vaxta kimi az qala hər il müxtəlif ədəbiyyat tədbirlərində və ya yaradıcılıq evlərində görüşürdük. Saleh bəy Kabarda-Balkar respublikasının mətbuat komitəsinin sədri idi, arada Bakıya da gəlib-gedirdi. Amma sonra əlaqələr qırıldı.
Qaysın Quliyevin yubileyinə məni Moskvadan, Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının deputatı, köhnə dostum Diman Belekov dəvət etmişdi. Sonra Kabarda-Balkar Yazıçılar Birliyinin sədri Beppeylanı Mütəllib gedib-getməyəcəyimi dəqiqləşdirmək üçün zəng vuranda onu da bildirmişdi ki, Bakıdan yol yoldaşınız da olacaq, tək olmayacaqsız. Sonra bəlli olmuşdu ki, yubileyə “Azərbaycan dünyası” dərgisinin naşiri və baş redaktoru, “Dədə Qorqud” milli fondunun prezidenti Eldar İsmayılov da dəvət olunub. Ancaq Eldarla yalnız təyyarədən enəndən sonra Salehin yanında görüşdük və Nalçikə bir maşında gəldik. Söhbət zamanı öyrəndim ki, onun atası müharibədə Qaysın Quliyevlə eyni cəbhədə olub.
Eldarı kənardan tanıyırdım, yubiley günlərində yaxınlaşdıq, gördüyü işlər, jurnalist fəaliyyəti, diasporumuzla əlaqələri barədə söhbətləri arada səmimiyyət yaratdı.
Saleh Qurtuyev bir müddət Qafqaz Yazarlar Birliyinə başçılıq edib. İndi “Munqu-tay“ (Elbrusun balqarca adıdır) jurnalını buraxır. Gələn ilin may ayında 80 yaşı olacaq, lakin şux və gümrahdır. Yubileyi ərəfəsində beş cildlik əsərləri dövlət vəsaiti ilə nəşr edilir. Təəssüf ki, bizdə bu ənənə çoxdan unudulub. Bundan əlavə, dünya ədəbiyyatından təxminən əlli min misralıq tərcüməsi var və zarafatla deyir ki, tərcümə cildində Puşkindən sonra sən gəlirsən. Gülə-gülə: “Aydındır, – deyirəm, – Azərbaycan əlifba sırasında birincidir”.
Nalçikdə olduğumuz ilk gün tunelləri, sərt qayaları, payız meşələrinin rəngləri ilə ürəyi yerindən oynadan vadini gəzdik, “Balqar Goy-gölünə” getdik. Yağış yağdığından gölün qırağındakı restoranda seyrəklikdir. Bizi qarşılayan xanım gülə-gülə “yerlilərim xoş gəlib” deyir. Bu mehribanlığının səbəbini Saleh söyləyir: “Həyat yoldaşı azərbaycanlı olub”.
Axşam Salehin dəvəti ilə, Nalçıkdəki Azərbaycan dərnəyinin bir dəstə üzvü, başda yerli univrsitetin kafedra müdiri, prof. Əli Dadaşov olmaqla, otelə, bizim görüşümüzə gəldilər. Quzey Qafqazdakı yerlilərimizin durumu və Vətənlə əlaqələri barədə söhbət etdik.
Qaysın Quliyevlə bağlı tədbirlər ertəsi gün – noyabr ayının 1-də başlandı. Ara verməyən yağışa baxmayaraq, böyük şairin heykəlinin qoyulduğu meydan qonaqlarla və onu sevənlərlə doluydu. Respublikanın bütün rəsmiləri də meydanda idilər. Söhbətlər uzanır, heykəlin qarşısında şəkil çəkdirmək istəyənlərin sırası seyrəlmirdi.
Günortadan sonra respublika milli kitabxanasında Qaysın Quliyevin həyat və yaradıcılığına həsr edilmiş dəyirmi masada iştirak etdik. Burda mən çıxışımı Səməd Vurğunun sözü ilə başladım: “Kiçik xalqın böyük şairi olmaqdansa, böyük xalqın kiçik şairi olmaq yaxşıdır”. Qaysın Quliyev də kiçik xalqın şairidir, amma parlaq istedadı onu bütün türk ellərinin və dünyanın şairinə çevirib…”
Axşam Respublika Musiqili Teatrında Qaysın Quliyevin yubileyinə həsr olunmuş təntənəli gecə keçirildi. Gecədə Azərbaycana sayqı əlaməti olaraq mənə də söz verdilər.
Mən yubileyə Azərbaycan Yazarlar Birliyinin təbrik məktubunu təqdim etdim. Çıxışımda daha çox Qaysın Quliyevin və xalqının faciəsi və üzləşdikləri ədalətsizlik üzərində dayandım:
“…Əgər Stalin repressiyası və deportasıyasından, onun faşizmdən fərqli olmayan türk düşməynçiliyindən bircə balkar da xilas ola bilməsəydi, bu xalqdan yalnız bir Qaysın Quliyev sağ qalsaydı, dünya yalnız onun şəxsiyyətini tanısaydı, yenə balkar xalqının böyük istedadına şübhə yeri qalmazdı. Balkar dilində yalnız onun şeir və poemaları yaşasaydı, yenə də bu əsərlər balkarların gözəl ruh dünyasını dərk etməyə, ölməz balkar türkcəsini sevməyə bəs edərdi. Çünki Qaysın Quliyev balkar ruhunun ensiklopediyası, balkar dilinin canı və qanıdır. Onun taleyi balkar xalqının taleyidir.
Qaysın ağa, eyni zamanda, Quzey Qafqaz türklərinin, Krım tatarlarınin, Axıska türklərinin, Azərbaycanın repressiya qurbanı olmuş və vətənindən sürülmüş on minlərlə ziyalısının şairidir: bütün əzabkeş xalqların şairidir. O, Balkar xalqının dünyaya ən böyük hədiyyəsidir.
Mən Qaysın Quliyevi sonuncu dəfə Bakıda, ədəbiyyat günlərində, Azərbaycan şairlərinin, onu sevənlərin əhatəsində görmüşdüm. Qəzetə müsahibə verir, özünəməxsus enerji dolu bir səslə xalqının acı taleyindən, Qırğızıstandakı həyatından, orada azərbaycanlı sürgünlərlə qonşuluğundan göz yaşı ilə yoğrulmuş söhbətlər edirdi. Dahi Azərbaycan şairləri Nizamini və Füzulini bizə yenidən tanıtdırırdı. Onları necə sevdiyini deməsi azmış kimi, əsərlərindən parçaları əzbər söyləyirdi.
Azərbaycanda dostları çox idi. Xüsusən, Səməd Vurğun haqqında, onun milli ədəbiyyatların inkişafında rolu haqqında böyük hörmətlə danışır, ona “mənim əziz karındaşım” deyirdi.
Sonra 1980-ci ildə nəşriyyatın baş redaktoru kimi mənə Qaysın Quliyevin «Yer kitabı” adlı şeirlər toplusunu Azərbaycan türkcəsində nəşr etmək qismət oldu. Bu kitabı onun dostları və Azərbaycanın ən tanınmış şairləri çevirmişdilər.
Allah Böyük Qafqazın ən uca zirvələrindən də yüksəkdə dayanan Qaysın Quliyev sözünü və Balkar xalqını qorusun!”
Sonra böyük şair haqqında elə o günlərdə yazdığım şerimdən bir parça oxudum:
Sürdülər qürbətə türk ellərini
Ruhu uçub getdi Qafqazın bir gün
Bu dünya faşistlər əlində əsir,
Oğul cəbhədədir, anası sürgün
Bir qəzəb fışqırır hər yarasından
Niyə parçalanıb dağılmır bu yer?
Qalıb arasında iki cəlladın –
Arxada Stalin, önündə Hitler
Şair vətən deyir… Vətən dağılmış,
Nəğməsi yuvasız neyləyəcəkdir.
O daha ilhamı hardan alacaq
Sözünü kimlərə söyləyəcəkdir?
Beləcə bir ömür yaşadı Qaysın,
Dünya ədalətsiz – yandırır, yaxır.
Xalqını ölümə göndərən kəslər
Onun sinəsinə medallar taxır.
Yenə də ucalır qartal harayı,
Savaşda ölmədim, ancaq gordayam…
Dəysin başınıza cənnət vədiniz,
Millətim hardasa, mən də ordayam!
Yubileydə Türkiyədən, Moskvadan, Tatarıstandan, Çuvaşiyadan, Şimali Qafqaz respublikalarından, Qazaxıstandan, Qırğızıstandan gəlmiş bir sıra köhnə dostlarla yenidən görüşmək qismət oldu.
Bir neçə gün Respublika Qaysının xatirəsini paylaşdı, onun şeirlərini söylədi, onun mahnılarını oxudu, onun yüksək insanı keyfiyyətləri haqqında əfsanəyə çevrilmiş söhbətlər etdi. Qəzetlərin birinin başlığı Qaysına olan məhəbbəti dəqiq ifadə edir: “Çegemdə doğulmuş peyğəmbər”.
Qaysın Quliyev mürəkkəb və faciəli bir həyat yolu keçmişdir. Böyük Vətən müharibəsi illərində ön cəbhədə silahı, arxa cəbhədə sözü ilə vuruşurdu. Onun cəbhə yoldaşları gənc Qaysının sərrast sözünün, yüksək vətən sevgisiylə yoğrulmuş şerinin cəbhədə əsgərləri necə ruhlandırdığını və qələbəyə apardığını dəfələrlə qeyd ediblər.
Qaysın Quliyev Qafqaz cəbhəsindən başlayaraq bir çox ağır döyüşlərdən keçmiş, yaralanmış, sağalıb yenidən cəbhəyə qayıtmışdı. Qırğızıstana sürgün edilmiş xalqının faciəsi onun yaralı köksünə daha ağır bir yara vurmuşdu. Stalinin öz yurdunda və ya Moskvada yaşamasına icazə verən xüsusi göstərişini qəbul etməyərək, Qırğızıstana getmiş və orada 12 il sürgün həyatı yaşamış və xalqının öz doğma yurduna qayıtması uğrunda mübarizə aparmışdı. Bütün bunlar onun mərd, qürurlu, vətən və insan sevgisi ilə dolu poeziyasında da əksini tapmışdır.
Qaysının məğrur səsi erkən yaşlarından ona ədəbi mühitdə şöhrət və sevgi qazandırmışdır; Mustay Kərim, David Kuqultinov, Alim Keşokov, Rəsul Həmzətov, Çingiz Aytmatov kimi milli ədəbiyyatların görkəmli nümayəndələriylə çiyin-çiyinə və dostcasına köhnə SSRİ-nin ədəbi tablosunu yeni rənglərlə, yeni dillər və yeni ənənələrlə zənginləşdirmişdilər. Bu baxımdan onlar böyük Səməd Vurğunun davamçılarıydılar.
Qaysın Quliyevin Azərbaycanla bağlılığını balkar yazıçıları yaxşı bilirlər. Saleh bəy dramatık məqamlarda Səməd Vurğunla Qaysın Quliyevin bir-birlərini necə müdafiə etdikləri barədə mənim bilmədiyim maraqlı epizodlar danışirdı.
O, Azərbaycan ədəbiyyatının tərcüməsi və nəşri ilə həmişə maraqlanır və bizim yazılarımızı çap edən redaksiyalara zəng vurub minnətdarlığını bildirirmiş.
Qaysın Quliyev poeziyası onun balaca xalqının böyük ruhunun ifadəsi idi. Dünyanın bir çox qələm sahibləri onun yaradıcılığı haqqında heyranlıqla söz açıblar. Öz həmkarlarının ona olan münasibətini Çingiz Aytmatov dəqiq ifadə edib: “Qaysın Quliyev öz canı və qanıyla, ayrılmaz şəkildə doğma torpaqla, doğma xalqla bağlı olan böyük poeziyanın örnək şəxsiyyətidir. O, böyük ədəbiyyatda bizim bayraqdarımız idi”.
Aşağıdakı rəylər də bu fikrin təsdiqidir:
“Şair Qaysın Quliyev doğru demişdir: “Müharibədə atılan hər güllə birbaşa anaların ürəyinə dəyir” (İndira Qandi).
“Qaysın Quliyev və onun poeziyası böyük həyat yanğısı və alovlu temperamentdir. Orada Şərq və Qərb saatlarının əqrəbləri qovuşur” (Boris Posternak).
“Yüksəkliyə doğru can atan insanlar qarlı dağları necə sevirlərsə, biz də şeirin Qaysın Quliyev adlanan ucalığını həmişə sevəcəyik” (Nikolay Tixonov).
“Mən bu dünyanın ən gözəl insanlarından biri olan Qaysın Quliyevin mərdliyi və dəyanətinə, onun böyük, möhtəşəm istedadına çox dərin hörmət və məhəbbətlə yanaşıram” (Konstantin Simonov).
“Qaysın Quliyev – dağların qüdrətli oğlu, zəmanəmizin insan duyğuları və müdrikliyi ilə dolu olan böyük poeziyasının nəhəng yaradıcısı, əziz dostum və qardaşımdır” (Mirzə İbrahimov).
***
İki günlük yubiley tədbirinin ən maraqlı hissəsi noyabrın 2-də şairin doğulduğu Çegem rayonuna səyahətimiz oldu. Öncə Nalçik ətrafında ömrünün son illərini yaşadığı evini ziyarət etdik. Birmərtəbəli sadə ev Qaysının xoşbəxt günlərinin şahidi olub. Həyətdə talvarın altında uzun masalar var. Burda oxucuları və kəndliləri ilə görüşürmüş. Üç iri ceviz ağacı yarpaqlarını tökəndən sonra çılpaq görkəmiylə sahibi gedən evin qüssəsini artırır. Vəsiyyəti üzrə şair öz həyətində dəfn edilmişdir. Məzarın yuxarı tərəfində qranit heykəl ucalır. Balaca iş otağının divarlarını şairin ilhamlı anlarının şəkilləri və aldığı mükafatlar bəzəyir. Yazı masası otuz iki ildir sözün və ilhamın həsrətini çəkir…
Sonra maşın karvanı Yuxarı Çegemə – şairin doğulduğu yurda doğru yol aldı.
Çegem yolu, Çegem şəlaləsi təbiət möcüzələridir. Çegem çayı ilə yanaşı uzanan yol, altından keçib getdiyimiz qayalar mənə Tərtər boyu uzanan Kəlbəcər yolunu, Qaya baş-başa dəyən yeri xatırladır. Tunelə bənzər bu yol sonra sıxıntıdan qurtarır və payız günəşində bərq vuran qarlı dağların arasında ayrı bir dünyaya düşürük… Bu, mənə doğma olan bir dünyadır. Meyvəsi yığılmamış çaytikanı kollarınin budaqları sap-sarı, yoğun kəhrəba boyunbağılara çevrilib. Ağacların baş ucunda yellənən sonuncu yarpaqlar gün işığında qızıl sırğalara bənzəyir.
Qaysın Quliyevin ata ocağı ucalığı ilə adamı heyrətə salan və bu baxımdan yəqin ki, dünyada tayı-bərabəri olmayan quşqonmaz qayaların arasında, köpüklənə-köpüklənə axıb Çegemə qarışan balaca dağ çayının üstündədir: kənddən yüzəlli-ikiyüz metr yuxarıda.
Böyük eloğullarına sevgi əlaməti olaraq kənd camaatı və bir dəstə təşəbbüskar bu evə qalxan yolu genişləndirib və üst tərəfindən iri daşlardan evə kimi uzanan divar hörüblər. Divardakı taxçalara hər 2-3 metrdən bir yazılı mərmər lövhələr yerləşdirilib. Bu lövhələrdə şairin öz şeirləri və onun haqqında dünya şöhrətli müəlliflərin fikirləri həkk olunub. Lövhələri saymadım. Yüzdən çox olar. Bəlkə elə buna görə də bu yola “Qaysım Quliyevə doğru yüz addım” adı verilib.
Dəyərli işdir, yazılar yola özəl bir anlam gətirib. Söz yolu qutsallaşdırıb, ziyarətgaha çevirib.
Yubileyə gələnlərin sırası kənd arasından evə kimi uzanır. Yolun başlanğıcında divarda iri hərflərlə yazılmış yazıların altına gül dəstələri qoyuruq. Dayanıb şəkil çəkdirmək istəyəndə şairin oğlu Əhməd Quliyev mənə yaxınlaşır, “bir yerdə şəkil çəkdirək” deyir və “axşam sizin çıxışınız çox xoşumuza gəldi” söyləyərək, ailəsinin adından təşəkkürünü bildirir: ”Siz atamın ruhunu dəqiq ifadə etdiniz. Kimsənin toxunmadığı məsələlərə toxundunuz. Daha doğrusu, başqalarının duymadıqları və ya cəsarət edib demədiklırini dediniz. Bizim ağrımızı hər adam bilməz. Salon da sizi anladı və gördünüz necə qarşıladı”. Gülə-gülə “hələ bəzi şeyləri ixtisar elədim, vaxtı nəzərə aldım, həm də problem yaratmaq istəmədim” dedim.
Söhbət zamanı o, atasının Azərbaycana xüsusi münasibəti olduğunu bildirdi: “Mirzə İbrahimovla yaxın dost idilər. Bakıya gedəndə hökmən onun qonağı olurduq. Rəşid Behbudov sənətinin aşiqi idi. Bir yerdə SSRİ Alı Sovetinin deputatı olmuşdular. Polad Bülbüloğlunun ifasını da sevirdi. İki sözü də heç yadımdan çıxmır. Bir deyirdi ki, Bakıdakı qədər gözəl qızlar dünyanın heç yerində yoxdur. Bir də deyirdi ki, heç yerdə Azərbaycan ailələrində olduğu kimi zəngin və dadlı süfrə aça bilməzlər”…
Saleh Qurtiyevlə söhbət edə-edə gecə yağmış narın qar təbəqəsinin üstü ilə böyük şairin evinə doğru dikəlirik. Tez-tez xəbərdarlıq edir: “Ehtiyatlı ol, sürüşərsən, aşağı uçurumdur”.
Qaysının mülkü uşaq vaxtı bizim dağ kəndlərində gördüyüm üstü çimlə örtülü bir neçə yarıqazma evdən ibarətdir. Yuxarı tərəfdə eyvanı olan və nisbətən böyük – üç otaqlı binada onun muzeyi yerləşir. Şəkillər, ov tüfəngi, köhnə sandıq, mis qazanlar, məişət əşyaları uzaq zamanların ruhunu qoruyur. Girişdəki otağın bir küncündə, döşəmədə oyulmuş ocaqda odun yanır, soyuqdan qaçan qonaqlar əllərini qızdırırlar. Ocağın qırağındakı balaca kresloda otururam. Tanışlar yaxınlaşıb kreslonun ətrafında şəkil çəkdirirlər.
Həyət çegemlilərlə və Qaysın Quliyev şeirinin həvəskarları ilə doludur. Məktəblilər həyəcanla şairin şeirlərini söyləyirlər. Sonra aşağı həyətdə yenə ocağı gur yanan bir yarıqazma otaqda uzun masanın ətrafında sıxlaşıb oturur və Qaysın Quliyev yurdunun bərəkətindən dadırıq.
Kabarda-Balkar respublikasının mədəniyyət nazirinin, Çegem icra başçısının, TÜRKSOY-un Baş katibi Düsen Kusainovun da qatıldığı bu hay-küylü məclisdə deyirəm ki, bu yol gözəl işdir. Onun tikintisi haqqında filmə də baxmışam. Lakin Qaysına doğru yüz addım atmaqla nə onun kəndliləri, nə də rəsmilər çox öyünməsinlər. Onların çəkdiyi yol Qaysın Quliyev yolu ilə müqayisəyə gəlməz. Şair bu ocaqdan milyonlarla insanın ürəyinə yol çəkib. Onun çəkdiyi yolun uzunluğunu kimsə hesablaya bilməz. Bu yol əbədidir. Daim yaşayacaq və zaman keçdikcə uzanacaq, genişlənəcək.
Sol tərəfimdə Rusiya Yazarlar Birliyinin birinci katibi, şair Gennadi İvanov və Çeçenstan Respublikasının Yazarlar Birliyinin katibi Kanta İbrahimov oturublar. Çeçen dostumuzla sözümüz tutur, danışır, zarafatlaşırıq. Sol tərəfimdə Kalmık Respublikasının Yazarlar Birliyinin sədri Erdni Eldışev kəlmə kəsmədən susur. Onu dilləndirmək üçün söz atıram: “Dağlar danışır, çöllər susur”. Gennadi misranı havada tutur: “Bu gözəl bir şeir mövzusudur…” . “Sənə bağışlayıram, yaz!” – deyirəm.
Qaysın ocağında şənlik davam edir. Bu ocaq tək sözüylə yox, həm də duzu, çörəyi ilə bərəkətlidir. Amma biz geri qayıtmalıyıq. Sal qayalarla dünyadan ayrılmış balaca yurdun dünyaya yayılan səsi yol boyu bizi izləyir.
Sabah ayrılıb gedəcək qonaqlarla – TÜRKSOY-un Baş katibi Düsen Kusainov, Moskvadan Dövlət Dumasının deputatı, Dağlıq Altay şairi Diman Belekov, Gennadi İvanov, Anatoli Parpara, çuvaş şairləri Raisa Sarbi və Valeri Turqay, Başqırdıstandan Zəki Alibayov və başqaları ilə söhbətimiz oteldə gecədən xeyli keçənədək davam edir.
Sonrakı gün Nalçikdəki azərbaycanlılarla daha bir görüşümüz oldu. Onların danışığından Kabarda-Balkar respublikasının parlament sədri, əslən Bakıdan olan Tatyana Yeqorovanın bizimkilərə həmişə həssaslıqla yanaşdığını öyrəndik. Buna görə də “Azərbaycan dünyası“ dərgisinin “Mehriban ana” mükafatını parlament sədrinə, “Dədə Qorqud” mükafatını isə ədəbiyyatımızın təbliğçisi Saleh Qurtuyevə vermək qərarına gəldik. Buna görə də Azərbaycan cəmiyyətinin başçısı Əli Dadaşov, Saleh Qurtuyev və biz parlament sədri ilə ayrıca görüşdük. Tatyana xanım bu görüşdən, ona verilən mükafatdan məmnunluğunu bildirərək, Bakı ilə bağlı xatirələrini bölüşdü, azərbaycanlıların problemlərinə həmişə diqqətlə yanaşdığını qeyd etdi. “Azərbaycan dünyası” dərgisinin bir sayının Qaysın Quliyevin yubileyinə və Kabarda-Balkar respublikasına həsr edilməsi razılaşdırıldı.
Saleh bəy bizi Kabarda-Balkarda yaşayan xalqların diaspor nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən bir bayram məclisinə dəvət etdi. Orada çıxış edib Azərbaycanın milli azlıqlara, müxtəlif dinlərə münasibətdə nümunəvi bir dövlət olduğunu ayrıca vurğuladım, sonra azərbaycanlılarla, Axısxa türkləri ilə söhbət etdik. Onlar Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin işində yaxından iştirak etmək istədiklərini bildirdilər.
Yol qeydlərimi Qaysın Quliyevin poeziyaya hansı yüksək ədəbi- estetik və vətəndaşlıq meyarları ilə yanaşdığını göstərən sözləri ilə bitirmək istəyirəm:
“Poeziya bəsər mədəniyyətinin ən gözəl hissəsidir və musiqi kimi, insanın ən böyük nəaliyyəti, ən dəyərli xəzinəsidir. Şairlər dünyanın bütün dillərində, həyat haqqında, torpaq haqqında, qadınların gözəlliyi, kişilərin mərdliyi, ana sevgisi, insan xeyirxahlığı, göyün əlçatmaz ulduzları, torpağın bərəkəti, buğda sünbülü, ağac və daş, ot və çiçək, qar və yağış, üzüm salxımı haqqında nəğmə oxuyublar. Mən xöşbəxtəm ki, nə qədər az olsa da, hər halda, bu böyük poeziyada mənim də payım var, mən də onun yaradıcıları arasındayam“.
Sabir Rüstəmxanlı
9.11.2009
