Bu günlərdə “Nurlan” nəşriyyatında tanınmış şair, bəstəkar Hüseyn Sözlünün “Bu qədərin yaza bildim” şeirlər kitabı işıq üzü görüb.
Müstəqil.Az tənqidçi Əsəd Cahangirin kitaba yazdığı “Söz və səsin vəhdəti” adlı ön sözü sizə təqdim edir :
Tanınmış şair, bəstəkar Hüseyn Sözlü ilə tanışlığımdan bir neçə il keçir. Bu neçə ildə onunla dəfələrlə ünsiyyətdə olmuş, neçə-neçə tədbiri, məclisi bölüşmüş, yol getmiş, yol gəlmişəm. Amma harda olur olsun, onu həmişə sadə, təvazökar, çox bilib az danışan, hər cür təkəbbür, xudbinlikdən uzaq bir adam kimi görmüşəm.
Həmişə məmnun qalmışam ki, ədəbi mühitimiz, ümumən cəmiyyətimizdə insani meyarları qoruyub saxlayan belə şəxslər də var və istedadla insanlıq bir simada birləşəndə örnək yaranır. Odur ki, möhtərəm şairimizin «Bu qədərin yaza bildim» şeirlər kitabına redaktorluq etmək və ön söz yazmaq təklifini məmnuniyyətlə qəbul etdim.
H.Sözlü ixtisasca dənizçidir, hazırda Dənizçilik Akademiyasında dərs deyir. Amma şairin həyatının böyük bir hissəsi fırtınalı dənizlər, ucsuz-bucaqsız okeanlar qoynunda keçib. O hələ qapalı sovet dövründə planetin ən müxtəlif yerlərini gəzib, aylar, illərlə qürbət ölkələrdə olub, görüb-götürüb. Nəticədə romantik dənizçi peşəsi onun bədii yaradıcılığına bir romantizm, dünyagörüşünə genişlik gətirib. Şairin poeziyasına dəniz sevən və sevgisi yolunda əzab çəkən bir canlı, insan obrazı kimi daxil olub:
Dəniz sahilimi, daşımı sevir?
Baharımı sevir, qışımı sevir?
Ay üzü, bir kaman qaşımı sevir?
Daim sevgisinin ah-zarındadır.
Amma dünyanın müxtəlif yerlərində olmaq şairin vətəndaşlıq duyğusuna kölgə salmayıb. Əksinə, Azərbaycana kənardan baxmaqla, o, yurdumuzun qədir-qiymətini daha yaxşı bilib, onun gözəlliklərini daha yaxşı görüb, üstünlüklərini daha yaxşı dərk edib, bir sözlə, vətənə uzaqdan baxmaqla ona daha da yaxınlaşıb. Təsadüfi deyil ki, dünyaya göz açdığı qədim Naxçıvan torpağını, bu gün artıq uzaq illərin o üzündə qalmış, xatirəyə çevrilmiş uşaqlıq çağlarını şair böyük sayğı, dərin nostalji hissiylə xatırlayır:
Gəzəydim şeh üstə yalın ayaqla,
Biçəydim çəməni dəryaz-oraqla.
Dərsimi oxuyub hisli çıraqla,
Əzəlki günlərə kaş qayıdaydım.
Sözlünün vətən sevgisi qutsal səciyyə daşıyır. O, «başqa qibləm yoxdur mənim, döndər məni yurda sarı» deyəndə vətəni qiblə, «götür bu Sözlünü qurbanlıq elə, əzəlim, sonluğum vətəndir, vətən!» deyəndə isə hətta Allaha təşbeh edir və burda nə küfr, nə də bidət var. Çünki Peyğəmbər Əfəndimizin dediyi kimi, «vətənə məhəbbət imandandır» və insana sevgi kimi, vətənə məhəbbət də sonucda ilahi eşqə gedib çıxır.
Vətən özünün təbii gözəlliyi və tarixi keçmişindən tutmuş Təbriz həsrətinə qədər şairin şeirlərinə hərtəfəli surətdə daxil olur:
Ürək bölünübdür, vurmur bir canda,
Ümidim asılı qalıb gümanda.
Bakı bir yandadır, Təbriz bir yanda,
Ovur ürəyimi qəm, necə susum?!
Sözlünün vətəndaşlıq lirikasında əsas yeri Qarabağ tutur. Zərif sevgi lirikası nümunələrindən fərqli bu mövzudakı şeirlər özünün monumental çağırış ruhu, sərt intonasiyası, yüksək patetikası ilə seçilir. Kitabdakı şeirlərin poetik manifestasiyası, bədii müqəddiməsi olan, proqram xarakteri daşıyan «Minnətdaram» şeirində bu özəlliklər özünü daha qabarıq göstərir. Şairin fikrincə, bu savaşda şair də bir əsgər, qələm də bir silahdır:
Çıxmasam da, silahla düşmənin qarşısına,
Əldə qələm durmuşam Qarabağ savaşına.
Can demişəm Vətənin torpağına, daşına,
Dərələrə, dağlara düzlərə minnətdaram.
Sözlünün əksər şeirləri məhəbbətin ülviliyi, sənətin gözəlliyi, zamanın faniliyi və bu sərt, namərd, amansız dünyada insanın öz halallığını qoruyub saxlamasından danışır. Şairin fikrincə, dünyada insanın üz tuta biləcəyi bir əsas ünvan var və o, məhəbbətdir. Vətən özü də bu ünvanda yerləşir, sənət özü də bu ali duyğudan güc alır. Odur ki, eşqin tərənnümü onun şeirlərinin ana mövzusu, əsas məzmunu, başlıca ideyasıdır. «Məhəbbət karvanı keçir sinəmdən» deyən şairin yeni kitabının əlyazmasını oxuduqca klassik divan ədəbiyyatımızdan baş alıb gələn, aşıq şeirimiz, romantik poeziyamızdan keçən, nəhayət, günümüzə yön alan eşq karvanını aydın görürsən. Bu karvanın son ünvanı zərrə ilə küllün, damla ilə dəryanın qovuşduğu ilahi vəhdət vadisidir:
Gül idim, çəməndə bitdim,
Damlaydım, dəryada itdim.
Heçiydim, hər şeyə yetdim,
Yenə dönüm heçə gəlim?
Təsəvvüf poeziyası və aşıq-irfan sənətində olduğu kimi Sözlünün də şeirlərində eşq Tanrı özəlliklərinə malikdir: o, əvvəldir; o, axırdır; o, varlığa can verən ilkin yaradıcı qüvvədir; o, sonsuzluqdur. Və odur ki, Tanrı kimi sitayiş olunmağa layiqdir:
Sözlüyəm, etmirəm eşqdən şikayət,
Yoxdur bu sevgiyə, yoxdur nəhayət.
Etmişəm, edirəm eşqə ibadət,
Sevgiylə döyünən bir ürəyim var.
Lakin Sözlü iyirmi birinci əsrin şairidir və onun şeirlərində eqşin ilahi tərəfinə nisbətən insani tərəfi özünün daha geniş əksini tapır. Düzdür, bu sevgi özü də Sözlünün şeirlərinə klassik poeziyadan gələn günah, savab, sual, cavab, qədəh, şərab, dodaq və sair bu kimi məlum etik və məşhur estetik arsenalla birlikdə daxil olur, amma təkrar təsiri bağışlamır. Çünki çağdaş şairin klassik obrazlara yanaşması yenidir.
Aşiqin eşq qədəhindən ölməzlik şərabı içməsi klassik ədəbiyyatda geniş işlənib. Ənənəyə hörmət və sədaqətin rəmzi kimi Sözlü də bu obraza üz tutur. Lakin klassik poeziyadan fərqli onun şeirlərində ölməzlik şərabı sevgiliyə qovuşmaq vasitəsi yox, elə bu sevgilinin özüdür. Üstəlik də vüsala çatmaq həsrətinin şiddətini belə dərin, incə, mənalı, görümlü verən misralara hər şairdə rastlaşmırsan:
Sözlünün günahı, savabı sənsən,
Min cürə suala cavabı sənsən.
Eşqin qədəhində şərabı sənsən,
Toxun dodağıma, yoxsa ölərəm!
«Bu qədərin yaza bildim» kitabında şairin iyirmiyə qədər qəzəli də toplanıb və bu qəzəllər göstərir ki, klassika ilə əlaqə şairin şeirlərinin eşq fəlsəfəsi, əzəl günü, vüsal, hicran anlayışları, yəni təkcə məzmunu yox, həm də bədii formasında, janrında da öz əksini tapır.
Bölünüb iki can olduq, bir idik əzəl günündə,
Nə bilim mən hansı qismi, nə bilim harası sənsən?
Gül, bülbül, şəm, pərvanə və sair bu kimi yüzillər boyu normativləşmiş, standart, şablon obrazlar belə şairin qəzəllərində fərqli yöndən görünür. Klassik poeziyada adətən aşiq pərvanə, məşuq şəmə bənzədilib. Sözlüdə isə aşiq həm şəm, həm də pərvanəyə təşbeh edilir. ilk baxışdan elə görünür ki, o, sevgilisinin yox, özünün başına dolanır. Əslində isə bu özünəvurğunluq yox, aşiqlə məşuq arasındakı fərqin aradan qalxması, aşiqin məşuqda, məşuqun aşiqdə əriyib yoxa çıxması, ikisinin birləşib bir can olmasına metaforik işarədir. Beytin məzmununa uyğun olaraq, sevgiliyə məhz « ey can» deyə xitab olunması da, görünür, bu məntiqdən doğur:
Həm şəməm eşq yolunda, həm də pərvanəyəm, ey can,
Mən kimi yanmağı şəm, dönməyi pərvanə nə bilsin?
Sözlünün sevgi şeirləri bütün lirik-romantik məzmunuyla yanaşı əksərən zərif yumor, incə zarafat ovqatına köklənir. Bu cəhət onun şeirlərinə nikbin ruh gətirməklə yanaşı, həm də onları son dövr poeziyasını sarmaşıq kimi bürüyən, oxucunu usandıran saxta, trafaret, patetik kədərdən xilas edir:
Çiçəkdi, kim əkib, bunu kim dərib?
Mələkdi, Tanrının özü göndərib!
Qəlbimin tellərin saza döndərib,
Ruhani üstündə çaldı bu ceyran!
Yumor, optimizm, şən ovqat, həyatsevərlik indiyə qədər hər hansı şairdə rast gəlmədiyimiz orijinal bir təşbehlə ifadə olunanda isə daha effektiv, daha sirayətedici olur:
Hüseyn Sözlüyə vermisən vədə,
Qanım coşa gəlir sən gələn vədə.
Ürək episentr bu zəlzələdə,
Ən azı on iki bala düşürəm.
Məhəbbət və vətəndən sonra şairin ruhi sığınacaq və mənəvi rahatlıq ünvanı sözdür. Şairin bədii-fəlsəfi dünyaduyumunda söz enerji-inforamtiv mübadilə deməkdir. Şair sözü ilham vasitəsilə gözəlliyə sevgidən alır, sonra istedad vasitəsilə şeirə çevirir və geriyə – təbiətə və insana qaytarır:
Mənəm sözdən gül toxuyan,
Hər sətri ətir qoxuyan.
Pıçıltısı eşq oxuyan,
Bulağa köçür sözlərim.
Şairin özünə nə üçün məhz Sözlü təxəllüsünü götürməsi də bu məntiqə bağlıdır. Onun bədii yozumunda Sözlü gözəlliyi sevən, mənən, ruhən yaşayan, deməyə sözü, danışmağa dili olan insan deməkdir. Elə bir insan ki, ömrün faniliyi, zamanın etibarsızlığı, dövrün ədalətsizliyi belə onun zarafat ovqatına, nikbin ruhuna qalib gələ bilmir:
Hərə öz taleyi, baxtına düşdü,
Hər şair bir dövrün taxtına düşdü.
Hüseyn Arif rusun vaxtına düşdü,
Hüseyn Sözlünün günahı nədir?
Hansı mövzuda yazılmasından asılı olmayaraq Sözlünün əksər şeirləri üçün qulağa xoş gələn bir axıcılıq, bir melodizm səciyyəvidir və bu təbiidir. Çünki söhbət sadəcə şairdən yox, sözlə səsin vəhdətini daşıyan bəstəkar şairdən gedir. Elə bəstəkar ki, el şənlikərinin bəzəyi olan, xitə çevrilən neçə-neçə mahnının müəllifidir. Yəqin buna görə Sözlünün şeirlərindən mahnı, muğam, xüsusən də «Şur» səsləri gəlir:
Etdin məni başdan, gözəl,
Ay ürəyi daşdan gözəl.
Əl götür savaşdan, gözəl,
Küsməyinin səbəbin de!
«Şur» muğamına xas şənlik, coşqunluq, axıcılıq Sözlünün təkcə bu şeiri yox, nəğmə janrında yazılan əksər şeirləri üçün eyni dərəcədə səciyyəvidir. Onun dillər əzbəri olan bir çox mahnılarının məhz «Şur» kökü üstündə bəstələnməsi də bu amillə bağlıdır.
«Bu qədərin yaza bildim» şeirlər kitabı iki yuvarlaq rəqəmlə bağlıdır. Bunlardan biri H.Sözlünün yaradıcılığını işarələyir – kitab öz müəlifinin oxucularla onuncu görüşüdür. İkincisi onun həyatını işarələyir – kitabda yetmiş yaşı artıq tamam olmuş bir şairin şeirləri toplanıb. Odur ki, bu kitabı Sözlünün öz oxucularına, vətəndaşın öz yurddaşlarına, insanın həyata yetmiş illik bədii hesabatı da adlandırmaq olar.
Bu hesabatın məziyyətləri barədə mən ön sözümü artıq dedim. Oxucular kitabı oxuyandan sonra son sözü deyəcək. Bəs, şair özü bu barədə nə deyir? Kitaba yekun vuran «Bu qədərin yaza bildim» şeirindən görünür ki, həmişə, hər yerdə təvazökarlığı ilə seçilən Sözlü bu məsələdə də öz təbiətinə sadiqdir:
Sözlüyəm, Tanrının qulu,
Yazdıqlarım həyat yolu.
Ürəyim olsa da dolu,
Bu qədərin yaza bildim.
Amma bütün nostaljisi, hüznü ilə yanaşı bu misralarda nikbin bir çalar da gizlənib. Yaş yetmişi keçsə də, ürək hələ doludur. Və demək, «Bu qədərin yaza bildim» şairin sadəcə onuncu kitabıdır, amma sonuncu deyil.
Şairi yeni şeirlər kitabının işıq üzü görməsi münasibətilə bütün qələm dostları adından təbirk edir, ona can sağlığı və yeni yaradıcılıq uğurları arzu edirəm.
Əsəd Cahangir.
