Şahlar  MƏMMƏDOV: Dənizçilər, dənizdə işlədikləri müddətdə bir çox beynəlxalq konvensiya və müqavilələrlə qorunan hüquqlara malikdir

DSD İB nin Müstəqil.AZ la birlikdə apardığı “Dənizçi həyatı” layihəsinin budəfki qonağı uzaq səfərlər kapitanı Şahlar Məmmədovdur.

–Şahlar müəllim, layihəmizin bu dəfəki qonağı sizsiniz. Sizin təcrübə və biliyinizi nəzərə alıb bəzi məsələlərə mütəxəssiz fikri almaqla gənc dənizçi nəslinin daha da maariflənməsini istəyirik. Dənizdə fəaliyyət göstərən dənizçilərin riayət etməli olduğu əsas beynəlxalq qaydalar bəhs edək. İlk olaraq  MARPOL haqqında   danışaq.  Bu konvensiyanın əsas  məqsədi nədir və  hansı  sahələri  əhatə edir.

 

–DGÇ/MARPOL  –  Dəniz Çirklənməsi (Marine Pollution) sözlərinin qısaldılmış formasıdır.

Rəsmi adı:

Gəmilərdən Çirklənmənin Qarşısının Alınması üzrə Beynəlxalq Konvensiya

International Convention for the Prevention of Pollution from Ships

• 1973-cü ildə qəbul edilmişdir, 1978-ci il Protokolu ilə birləşdirilmiş forması         DGÇ/ MARPOL 73/78 kimi tanınır.
• Konvensiya BDT/IMO – Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı tərəfindən  nizamlanır.
• DGÇ/MARPOL-un əsas məqsədi gəmilərdən dənizə çirkləndirici maddələrin atılmasının qarşısını almaqdır.

DGÇ/MARPOL-un başlıca məqsədi:

Dəniz mühitinin neft, zərərli maddələr, tullantı suları, tullantılar, atmosferin  çirklənməsi və s. vasitəsilə çirklənməsinin qarşısını almaq və ya onu azaltmaq.

DGÇ/MARPOL müxtəlif çirklənmə növlərinə qarşı 6 ƏLAVƏ şəklində tənzimlənmişdir:

Əlavə	Adı	Əhatə etdiyi sahə
I	Neftlə çirklənmənin qarşının alınmasına  dair Qaydalar	Neftlə çirklənmənin qarşısının alınması: boşaltma, separatorlar, neft jurnalı
II	Zərərli maye maddələrlə çirklənməyə nəzarətə        dair  Qaydalar	Kimyəvi tankerlər: MARPOL Annex II yük planları
III	Dənizdə qablaşdırılmış formada dşınan zərərli maddələrlə çirklənmənin qarşısının alınmasına       dair  Qaydalar	BDT/IMO Klass 1–9 maddələrin daşınması (IMO markaları)
IV	Gəmilərdən tullantı suları ilə çirklənmənin qarşısının alınmasına  dair  Qaydalar	Gəmi tualet sistemləri, septik çənlər, boşaltma qadağaları
V	Gəmilərdən atılan zibil ilə çirklənmənin       qarşısının alınmasına  dair  Qaydalar	Bərk tullantılar: plastiklər, yemək qalıqları, kağız və s.
VI	Gəmilərdən atmosferin çirklənmənin                   qarşısının alınmasına  dair  Qaydalar	SOx, NOx, CO₂ emissiyası, bunker yanacağı keyfiyyəti, EEDI, SEEMP və s.

 

DGÇ/MARPOL–un Əsas Tətbiqi Sahələri

• Tanker, konteyner, sərnişin və yük gəmiləri
• Beynəlxalq səfərlər edən və ya dənizdə fəaliyyət göstərən bütün gəmi tipləri
• Dəniz mühitinin qorunması üzrə sahil dövlətlərin nəzarəti

 DGÇ/MARPOL pozuntularına görə cəzalar:

• Ağır cərimələr
• Gəmi gecikməsi və tutma
• Gəmi üçün qara siyahıya düşmə (liman dövlət nəzarəti/port state control tərəfindən)

DGÇ/MARPOL Konvensiyası, dənizləri və okeanları insan fəaliyyəti nəticəsində yaranan çirklənmədən qorumaq üçün hazırlanmış ən əhatəli və vacib beynəlxalq sənəddir. O, həm gəmi sahibləri, həm də gəmi heyəti üçün ciddi əməl olunması vacib olan texniki və hüquqi normalar təqdim edir.

– Sizcə, Dənizdə təhlükəsizlik qaydalarına nə dərəcədə riayət olunur?

– Bu çox mühüm və düşündürücü bir sualdır. Dənizdə təhlükəsizlik qaydalarına riayət olunması həm beynəlxalq hüquq, həm də insan həyatı baxımından ciddi əhəmiyyət daşıyır.

Gəlin bunu 3 aspektdə təhlil edək:

1. 1. Rəsmi və Beynəlxalq Səviyyədə

Dəniz təhlükəsizliyinə riayət olunması üçün beynəlxalq səviyyədə ciddi struktur və mexanizmlər mövcuddur:

• IMO (Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı) tərəfindən qəbul olunan SOLAS/DİHM, STCW/DHDNÇ, MARPOL, ISM Code/ƏİBM, ISPS Code/GLVM BM kimi konvensiyalar və kodekslər tətbiq olunur.
• Flag State (bayraq dövləti) və Port State Control (liman dövləti nəzarəti) vasitəsilə gəmilər yoxlanılır.
• ISM Code/ƏİBM ilə gəmiçilik şirkətləri gəmiləri əmniyyətli istismar etmək və ətraf  mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması  üçün gəmilərin əmniyyətli idarəetmə sistemlərini tətbiq edirər.
• ISPS Code/GLVM BM,  Gəmi və Liman Vasitələrinin təhlükəsizliyini  təmin etmək üçün  Gəmi  və Liman Vasitələrinin təhlükəsizliyi  üzrə Beynəlxalq Məcəllə tətbiq edilir.

Bu sahədə qaydalara formal olaraq yüksək riayət olunma səviyyəsi mövcuddur.

 

2. Əməliyyat Səviyyəsində (Real Gəmi Heyətləri arasında)

Praktikada, gəmi heyətinin təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmə səviyyəsi bir neçə amildən asılıdır:

Faktor	Təsiri
Heyətin hazırlıq səviyyəsi	STCW sertifikatları olsa da, bəzən real bilik zəif olur
Gəminin texniki vəziyyəti	Yaşlı və köhnə gəmilərdə təhlükəsizlik tədbirləri aşağı ola bilər
İdarəetmənin yanaşması	Şirkət “kağız üzərində təhlükəsizlik” yox, real tətbiqə yönəlibsə, vəziyyət daha yaxşıdır
Heyət arasında mədəniyyət	“Just Culture” olan yerlərdə səhvlər öyrənmə vasitəsinə çevrilir
Təhlükəsizlik təlimlərinin tezliyi və keyfiyyəti	Kağız üzərində yox, real təlimlər (drill-lər) vacibdir

 

Praktikada bəzi boşluqlar olsa da, əksər beynəlxalq şirkətlərdə orta və yuxarı səviyyədə riayət olunur.

 

3. 3. Problemlər və Risklər

• Bayraq Dövlət  Nəzarəti  (BDN/FSİ) olan bəzi ölkələrin zəif nəzarəti
• Heyətin yorğunluğu, iş rejiminin pozulması -DHDNÇ-(STCW work/rest violations)
• Təhlükəsizlik  təlim- məşqlərin  formal şəkildə keçirilməsi
• Qəza hesabatlarının gizlədilməsi və ya təhrif edilməsi
• İstismarda  bəzi yoxlamaların qısa  aparılması  (“shortcut”) – məsələn, Gəmidə  heyət  (GHS/POB- Person on Board) sayını saymadan , ISPS Code/GLVM BM  yoxlamalarının üstündən keçmə və s.

Yəni qaydalara riayət olunması ideal səviyyədə deyil, amma beynəlxalq təzyiqlər və audit mexanizmləri bu sahədə vəziyyəti getdikcə yaxşılaşdırır.

 Nəticə olaraq:

“Dənizdə təhlükəsizlik qaydalarına geniş miqyasda riayət olunur, lakin bu sahədə insan faktoru və təşkilati mədəniyyətə bağlı boşluqlar  hələ  də qalır.”

–Azərbaycanda dəniz nəqliyyatı və gəmiçiliklə bağlı tətbiq olunan əsas qanunvericilik aktları hansılardır?

-Azərbaycanda dəniz nəqliyyatı və gəmiçilik fəaliyyəti sahəsində bir sıra milli qanunvericilik aktları və beynəlxalq konvensiyalar tətbiq olunur. Bu aktlar həm hüquqi çərçivəni müəyyən edir, həm də dəniz təhlükəsizliyi, ətraf mühitin mühafizəsi və dəniz nəqliyyatının təşkili baxımından əhəmiyyətlidir.

Əsas Qanunvericilik Aktları

1. Azərbaycan Respublikasının Ticarət Gəmiçiliyi Haqqında Qanunu

• Qəbul tarixi: 26 yanvar 1999-cu il
• Əhatə edir:

• Gəmiçilik fəaliyyəti qaydaları
• Dəniz limanları
• Bayraq dövləti prinsipləri
• Dənizdə nəqliyyat xidmətlərinin təşkili

2. Dəniz Limanları haqqında Qanun

• Qəbul tarixi: 14 iyun 2007-ci il
• Əsasən limanların fəaliyyəti, hüquqi statusu, inkişafı və idarəetmə mexanizmlərini tənzimləyir.

3. Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi

• Dəniz limanları vasitəsilə idxal-ixrac əməliyyatlarında gömrük rüsumları və prosedurlarına aid müddəalar ehtiva edir.

4. Azərbaycan Respublikasının Su Məcəlləsi

• Dəniz akvatoriyasının istifadəsi, mühafizəsi və rejim qaydalarını tənzimləyir.

5. Ətraf Mühitin Mühafizəsi haqqında Qanun

• Dəniz çirklənməsi və ekoloji təhlükəsizlik, xüsusilə MARPOL-un tətbiqi baxımından mühümdür.

6. Fövqəladə Hallar Haqqında Qanun

• Dənizdə qəza, fəlakət və təxliyə hallarının idarə olunması qaydaları.

Tətbiq olunan Beynəlxalq Konvensiyalar və Sazişlər:

 

Azərbaycan aşağıdakı beynəlxalq dəniz konvensiyalarına qoşulmuşdur və onlar milli qanunvericiliklə birlikdə tətbiq edilir:

 

1. Beynəlxalq dəniz təşkilatı konvensiyası BDT, 1948 və1991/1993-cü düzəlişlər

IMO convention  1948 amendment 91/93

 

2. Dənizdə insan həyatının mühafizəsi haqqında 1974-cü il tarixli Beynəlxalq Konvensiya (DİHM/SOLAS -74)

International Convention on Safety of Life at Sea 1974 Protocol 1988

 

3. Yük Nişanı haqqında Beynəlxalq Konvensiya, 1966

Load Lines 1966

 

4. Gəmilərin Ölçülməsinə dair Beynəlxalq Konvensiya, 1969

Tonnage Measurement of ships 1969

 

5. Dənizdə Gəmilərin Toqquşmasının Qarşısının Alınmasına dair Beynəlxalq         Konvensiya -1972 (DGTQBK-72)

International Regulations for Preventing Collision at Sea 1972

 

6. Dənizçilərin Hazırlanması, Sertifikatlandırılması və Növbə Çəkmələri haqqında  1978-ci il tarixli əlavələr  edilmiş Beynəlxalq Konvensiya  (DHSNÇ BK- 1978)

İnternational Convention  on Standards of Training, Certification & Watchkeeping for  Seafarers, STCW-1978/1995

7. Dənizin tullantılar və başqa materiallar ilə çirkləndirilməsinin qarşısının alınması haqqında Konvensiya– 1972

Convention Prevention of Marine Pollution by Dumping of Wastes and other Matter, 1972

8. Dəniz gəmiçiliyinin təhlükəsizliyinə qarşı yönəlmiş qeyri-qanuni aktlarla mübarizə haqqında Beynəlxalq Konvensiya – 1988

International   Convention  for  the  Suppression  of  Unlawful  Acts against  the  Safety of Maritime Navigation, 1988.

 

9. Neftlə çirkləndirilmə hallarına hazırlıq təmin edilməsi, onlara mübarizə və əməkdaşlıq

haqqında 1990-cı il tarixli Beynəlxalq Konvensiya.

International Convention  on  oil  Preparedness, Response  and  Co-operation, 1990

 

10. Neftlə çirkləndirilmə hallarında vurulmuş zərər üzrə mülki məsuliyyət haqqında

        1969-cu il tarixli Beynəlxalq Konvensiya. 

International Convention  on Civil Liability for Oil Pollution Damage, 1969 (CLC).

11. Neftlə çirkləndirilmə hallarında vurulmuş zərər üzrə mülki məsuliyyət haqqında 1969-cu il tarixli Beynəlxalq Konvensiya 1976-cı il tarixli Protokol.

Protocol to the International Convention on Civil Liability for Oil Pollution Damage

1969, (CLC  PROT 1976)

 

12. Neftlə çirkləndirilmə hallarında zərər üzrə mülki məsuliyyət haqqında 1969-cu il tarixli Beynəlxalq Konvensiyada dəyişikliklər edilməsi haqqında 1992-ci il tarixli Protokol.

Protocol of 1992 to amend  the International Convention on Civil Liablity for Oil

Pollution Damage 1969 (CLC PROT 1992).

13. Dəniz tələbləri ilə bağlı məsuliyyətin məhdudlaşdırılması haqqında 1976-cı il tarixli Beynəlxalq Konvensiya.

International  Convention on Limitation of Liability for Maritime Claims,1976.

14. Dənizdə insan həyatının qorunması haqqında 1974-cü il il tarixli Beynəlxalq Konvensiya 1988-ci il tarixli Protokol (Dənizdə insan həyatının qorunması haqqında 1974-cü il tarixli Beynəlxalq Konvensiya Azərbaycan Respublikası tərəfindən 22.04.97-ci il tarixində ratifikasiya edilmişdir).

Protocol  of 1988 Relating  to  the  International  Convention  of  SOLAS  1974

 

15. Yük nişanı haqqında 1966-cı il tarixli Beynəlxalq Konvensiya 1988-ci il tarixli Protokol (Yük nişanı haqqında 1966cı il tarixli Beynəlxalq Konvensiya Azərbaycan Respublikası tərəfindən 22.04.97-ci il tarixində ratifikasiya edilmişdir).

Protocol of 1988 Relating to the International Convention on Load Lines. 1966,                                (LL  PROT 1988) 

16. Dənizin gəmilərdən çirklənməsi haqqında 1973-cü il tarixli Beynəlxalq Konvensiya (6 Əlavəsi ilə birlikdə). (DGÇ/ MARPOL-73/78).

International Convention for the Prevention of the Pollution from Ships, 1973, with amendments (6 Annexes)

 

17. Dənizin gəmilərdən çirkləndirilməsi haqqında 1973-cü il tarixli Beynəlxalq Konvensiya 1978-ci il tarixli Protokol (DGÇ BK).

Protocol 1978 relating to the International Convention for the Prevention of Pollution from Ships ( MARPOL PROT 1978)

18. 1978-ci il tarixli Protokol ilə dəyişikliklər edilmiş Dənizin gəmilərdən çirkləndirilməsi haqqında 1973-cü il tarixli Beynəlxlaq Konvensiya 1997-ci il tarixli Protokol  (Əlavə VI-Atmosfer).

Protocol of 1997 relating to the International Convention for the Prevention of the Pollution from Ships, 1973, as modified by the Protocol of 1978 relating thereto (MARPOL PROT 1997- Annex VI)

19. Dənizdə insan həyatının mühafizəsinə dair 1974-cü il tarixli Beynəlxalq   Konvensiya 1988-ci il tarixli Protokol.

Protocol of 1988 Relating  to the International Convention for Safety of Life at Sea 1974 (PROT  1978)

20. Dənizçilərin hazırlanması, sertifikatlandırılması və növbə çəkmələri haqqında 1978-ci il  tarixli Beynəlxalq Konvensiya 1995-ci il tarixli əlavələr

International Convention on Standards of Training, Certification and Watchkeeping for Seafarers, 1978, as amended  in  1995 (STCW 78/95)

 

21. Beynəlxalq  dəniz  gəmiçiliyinin  asanlaşdırılması  haqqında 1965 – ci il tarixli

Konvensiya.

Convention  on  Facilitation of  International  Maritime  Traffic, 1965

 

22. Xilasetmə haqqında 1989-cu il tarixli Beynəlxalq Konvensiya.

International  convention  on  salvage, 1989

 

23. Dənizçilərin şəxsiyyət sənədləri haqqında C 185 saylı Konvensiya (yenidən baxılmış)     2003-cü il tarixli.

C185 Seafarers’ Identity Documents Convention (Revised), 2003

24. Bunker yanacaği ilə çirklənmə nəticəsində vurulan zərərə görə mülki məsuliyyət haqqinda   beynəlxalq konvensiya, 2001

International Convention on Civil Liability for Bunker Oil Pollution Damage, 2001

 

Eləcədə  Respublikamızın digər Xəzəryanı ölkələr arasında dəniz ticarət  gəmiçiliyi və digər sahələrdə əməkdaşlıq haqqında müqavilələr.

Tənzimləyici və İcraçı Orqanlar

• Azərbaycan Dövlət Dəniz və Liman Agentliyi (Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin strukturunda)
• Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi QSC (ASCO)
• “Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı” QSC
• Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi (FHN) – dənizdə axtarış-xilasetmə və fövqəladə hallar üçün

Azərbaycanın dəniz nəqliyyatı hüquqi bazası həm milli qanunlarla, həm də beynəlxalq konvensiyalarla, məcəllələrlə möhkəmləndirilmişdir. Bu, ölkənin Xəzər dənizində təhlükəsiz, davamlı və hüquqi əsaslı gəmiçilik fəaliyyəti aparmasına imkan yaradır.

 

–Bəs beynəlxalq dənizçilik qurumları tərəfindən tətbiq olunan ən mühüm ətraf mühit qoruma qaydaları nədir?(Bottom of Form)

 

-Beynəlxalq dənizçilik qurumları – başda IMO (Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı) olmaqla – ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində ciddi qaydalar və mexanizmlər müəyyən etmişdir. Bu qaydalar əsasən çirklənmənin qarşısını almaq, yanacaqdan istifadənin tənzimlənməsi, emissiyaların azaldılması və ekosistemin qorunması məqsədi daşıyır.

Aşağıda ən mühüm beynəlxalq ətraf mühit qoruma qaydaları və tənzimləmələri göstərilmişdir:

 

1. MARPOL 73/78 Konvensiyası – Əsas Qoruyucu Çərçivə:

DGÇ/MARPOL – gəmi əməliyyatları nəticəsində meydana gələn çirklənmənin qarşısını almağa yönəlmişdir. 6 Əlavə (Annex) üzrə ətraf mühitin müxtəlif növlərlə çirklənməsi qarşısı alınır:

Əlavə	Qorunan sahə
Annex I	Neftlə çirklənmənin qarşısı (Neft əməliyyatları Jurnalı / Oil Record Book,       Neftlə Yuma Sistemi NYS/OWS sistemləri)
Annex II	Zərərli maye kimyəvi maddələr (tankerlər üçün xüsusi tələblər)
Annex III	Qablaşdırılmış zərərli yüklər                      (IMO etiketli mallar)
Annex IV	Tullantı suları (sanitariya sistemləri və boşaltma məhdudiyyətləri)
Annex V	Zibil və plastik tullantılar                (tam boşaltma qadağaları)
Annex VI	Atmosferin  çirklənməsi (SOx, NOx, CO₂, EEDI, SEEMP və s.)

2. Emissiyaların Azaldılması Qaydaları (Annex VI)

IMO-nun MARPOL Annex VI vasitəsilə müəyyən etdiyi hava çirklənməsinə qarşı qaydalar:

• SOx və NOx sərhədləri: Gəmi yanacağı maksimum 0.50% kükürd tərkibli olmalıdır (IMO 2020 tələbi).
• Tullantılara Nəzarət Rayonlar TNR/Emission Control Areas (ECA): Bəzi rayonlarda (Baltik, Şimal dənizi, Kaliforniya sahilləri və s.) əlavə sərt normativlər tətbiq olunur.
• EEDİ (Enerji Effektliyi Dizayn İndeksi) / EEDI (Energy Efficiency Design Index): Yeni gəmilərin dizaynının enerji effektivliyinə əsasən sertifikatlaşdırılması.
• GEEİP (Gəmi Enerji Effektliyinin İdarəetmə Planı) / SEEMP (Ship Energy Efficiency Management Plan): Mövcud gəmilər üçün Gəmi Enerji Effektliyinin İdarəetmə Planı.

3. Ballast Su Sistemləri və Bioinvaziv Türlərə Qarşı Qaydalar

 

• Ballast Suları ilə İdarəetmə Konvensiya, 2004 / Ballast Water Management Convention, 2004:

• Gəmilərin ballast suları vasitəsilə yaydığı yad orqanizmlərə qarşı nəzarət.
• Gəmilər ballast su filtrləmə və dezinfeksiya sistemləri ilə təchiz edilməlidir.

4. Çirklənməyə   Qarşı Sistemlər (ÇQS) Anti-fouling Systems (AFS) Konvensiyası

• Gəmilərin dibinə (suya outran hissəsi) vurulan toksik boya və maddələrin (xüsusilə TBT) istifadəsi qadağandır.
• Əvəzində ekoloji cəhətdən təmiz örtüklərdən istifadə tələb olunur.

5. Arctic və Antarctic Rayonlarında Əlavə Qoruma

• Qütb Məcəlləsi, 2017 / Polar Code, 2017:

• Arktika və Antarktika rayonlarında  üzən gəmilər üçün xüsusi ətraf mühit və təhlükəsizlik qaydaları.
• Gəmi gövdəsinin buzlu suya davamlılığı, neft atılmalarının tam qadağan edilməsi və insan fəaliyyəti məhdudiyyəti.

6. Gəmi Tullantılarının İdarəolunması

• Gəmilərin Zibillə İdarəetmə Planı / Garbage Management Plan  və Zibillə Qeydiyyat Jurnalı / Garbage Record Book  ilə  tullantılarını idarə etməlidir.
• Plastik tullantıların dənizə atılması bütün hallarda qadağandır.

 Nəticə:

Beynəlxalq dənizçilik qurumları, ətraf mühitin qorunması məqsədilə gəmilərin fəaliyyətinə ciddi nəzarət və texniki tələblər tətbiq edir. Bu tənzimləmələr:

• Dəniz ekosistemlərinin qorunmasına,
• İqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə,
• Zərərli maddələrin idarə olunmasına,
• və gələcək nəsillər üçün dənizlərin mühafizəsinə xidmət edir.

 

–  MARPOL Konvensiyasının 1-ci hissəsində hansı əsas tələblər vardır?

 

MARPOL Konvensiyasının I-ci Əlavəsi (Annex I) – “Neftlə çirklənmənin qarşısının alınması” – dənizdə ən çox rast gəlinən çirklənmə növü olan neft sızması və atılması ilə mübarizə üçün ən əhatəli və ciddi hissədir. Bu əlavədəki əsas tələblər gəmi dizaynı, əməliyyatlar, avadanlıq və sənədləşmə sahələrini əhatə edir.

 MARPOL Əlavə I / MARPOL Annex I – Əsas Tələblər

1. Neftin dənizə boşaldılmasına ciddi nəzarət

• Neft və neft qarışıqlı sular heç bir halda dənizə nəzarətsiz boşaldıla bilməz.
• Boşaltmaya yalnız müəyyən şərtlər daxilində icazə verilir (məsələn: neft tərkibi 15 ppm-dən az olduqda, müəyyən məsafədə olduqda).

2. Neft və neft qalıqlarının boşaldılma şərtləri (Qayda/Regulation 15 & 34):

Tanker gəmilər üçün (neft tankerləri):

• Gəmi dənizdən 50 dəniz mili uzaqda olmalıdır.
• Gəmi hərəkətdə olmalıdır.
• Neft/su qarışığında neft miqdarı 15 ppm-dən çox olmamalıdır.
• Neft Tullantılarının Monitorinq Avadanlığı (NTMA) / Oil Discharge Monitoring Equipment (ODME) vasitəsilə avtomatik nəzarət həyata keçirilməlidir.

Digər yük gəmiləri üçün:

• Gəmi 50 mil uzaqda və hərəkətdə olmalıdır.
• Neftli Su Ayırıcısı (NSA)/Oil Water Separator (OWS) sistemi quraşdırılmış olmalıdır.
• 15 ppm oil content alarm və avtomatik bağlama sistemləri tələb olunur.

3. Avadanlıq və qurğulara tələblər

Gəmi Tipi	Tələb olunan avadanlıq
Tanker və yük gəmiləri	Neft Təmizləmə (Filtrləmə) Avadanlığı (NTA) / Oil Filtering Equipment (OWS) – 15 ppm separator
Tankerlər	Slop tank, NTMA/ODME sistemi, Xam Neftin Yuyulması (XNY) Crude Oil Washing (COW) sistemi
Gəmi maşın şöbəsi	Lyal (Çirkli) Su Sistemi / Bilge Water System, Lyal Separatoru / Bilge Separator, Saxlama Tankı / Holding tank

 

 

 

 

4. Sertifikat və Sənədlər

Aşağıdakı sənədlər daimi gəmidə saxlanılmalıdır:

• Neftlə  Çirklənmənin Qarşısının alınmasına dair Beynəlxalq Serifikat (NÇQABS)

International Oil Pollution Prevention Certificate (IOPP)

• Neft Əməliyyatları Jurnalı ( Hissə I və II)

Oil Record Book (Part I & II):

• Hissə I / Part I – Maşın şöbəsi üçün
• Hissə II / Part II – Yük/ballast əməliyyatları üçün (tankerlər)

• Gəmi Neftlə Çirklənmə Qəza Planı (GNÇQP) / Shipboard Oil Pollution Emergency Plan (SOPEP)

• • Fövqəladə hal zamanı görüləcək tədbirləri göstərir

5. Gəminin Dizayn və Quruluş Tələbləri

• Tankerlərdə ikiqat gövdə (double hull) quruluşu tələbi
• Segregated ballast tankers (SBT) sistemi – ballast və yük tankları ayrılmalıdır
• Yük əməliyyatlarında Closed Loading System və Inert Gas System tələb olunur

6. Fövqəladə Hallar üçün Hazırlıq

• GNÇQP / SOPEP planı üzrə gəmi heyəti daimi təlim keçməli və məşqlər aparmalıdır.
• Çirklənməyə qarşı  avadanlıq /Anti-pollution equipment (bon çəpərləyicisi və s. / boom, dispersant, skimmer və s.) gəmidə hazır olmalıdır.

Qadağalar:

• Gəmi və ya liman daxilində, həssas (sensitiv) rayonlarda, Antarktikada, NECA/SECA  rayonlarında neftin atılması qəti qadağandır.
• Qəsdən neft boşaltmaları ciddi beynəlxalq pozuntu hesab edilir və Liman Dövlət Nəzarəti / Port State Control tərəfindən sanksiyalara səbəb ola bilər.

 Nəticə olaraq:

MARPOL Annex I, gəmidən neftlə çirklənmənin qarşısını almaq üçün hazırlanmış ən əhatəli beynəlxalq normativ aktlardan biridir.**
Onun tələblərinə əməl etmək həm gəmi təhlükəsizliyi, həm də dəniz ekosisteminin qorunması üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

– Dəniz çirklənməsi ilə mübarizədə hansı texnoloji yeniliklərdən istifadə edilir?

Dəniz çirklənməsi ilə mübarizə sahəsində son illərdə çoxsaylı texnoloji yeniliklər tətbiq olunur. Bu yeniliklər həm çirklənmənin qarşısını almaq, həm də çirklənməni aşkar etmək və təmizləmək istiqamətində mühüm irəliləyişlər yaratmışdır.

Aşağıda bu texnologiyalar əsas kateqoriyalar üzrə izah olunur:

1. Gəmilərdə istifadə olunan qabaqcıl sistemlər:

      Neftli su ayrıcısı (NSA)   –  Oil Water Separator (OWS)

• Neft tərkibli suların təmizlənməsi üçün istifadə olunur.
• Müasir versiyaları 15 ppm və ya daha aşağı neft miqdarını təmin edir.
• Avtomatik bağlanma və alarmlar ilə idarə olunur.

Neft Tullantısının Monitorinq Avadanlığı ( NTMA) / Oil Discharge Monitoring Equipment (ODME)

• Tanker gəmilərdə neft/su qarışığının dənizə boşaldılmasına nəzarət edir.
• Real vaxtda neft konsentrasiyasını ölçür, koordinatları qeyd edir və avtomatik dayandırma funksiyası ilə işləyir.

Çirkli lyal (bilge) Sularla İdarəetmə Sistemi / Bilge Water Management Systems

• Maşın şöbəsində toplanan suların təmizlənməsi üçün.
• Sıx inteqrasiya olunmuş sensor və analizator sistemləri ilə təmin olunur.

2. Ballast Suları ilə İdarəetmə (BSİ) /   Ballast Water Management (BWM)

 UV və Filtrasiya Texnologiyaları

• Ballast suyu daxil edilərkən filtrasiya və ultrabənövşəyi (UV) şüa ilə mikroorqanizmlərin zərərsizləşdirilməsi.

 Elektroxlorinasiya və ozonlama

• Suya elektrik cərəyanı və ya ozon tətbiq edilərək, zərərli orqanizmlər məhv edilir.

 

3. Dənizdə neft sızmalarının aşkarlanması və təmizlənməsi:

 Peyk və Dron İzləmə Sistemləri

• Neft sızmalarını peyk təsvirləri və pilotsuz uçan aparatlarla real vaxtda müəyyən edir.
• Aİ əsaslı analiz sistemləri ilə neft ləkəsinin yayılma sürəti təxmin olunur.

 Oil Skimmer və Boom Texnologiyaları

• Səthdəki neftin mexaniki yığılması üçün istifadə olunur.
• Müasir skimmerlər avtomatlaşdırılmış, dalğaya davamlı və yüksək səmərəlidir.

 Bioloji parçalanma  (Bioremediation) texnologiyaları

• Neft sızmalarını bioloji bakteriyalar vasitəsilə parçalamaq üçün istifadə olunur.
• Ətraf mühitə daha az zərər verir və “təbii təmizləmə” prosesini sürətləndirir.

 

4. Zibil və plastik tullantıların toplanması:

 Okean  Təmizləmə Texnologiyası/ The Ocean Cleanup Texnology 

• Böyük plastik yığınlarını okean səthindən avtomatik toplayan dalğa enerjisi ilə işləyən qurğular.
• Suyun təzyiqindən istifadə edərək tullantıları mərkəzə yönəldir və konteynerə yığır.

Seabin, WasteShark kimi liman təmizləmə robotları

• Limanlarda suyun səthində üzərək plastik, siqaret, yağ qalıqları və mikroçirkləri toplayır.
• Elektriklə və ya günəş paneli ilə işləyir.

5. Süni intellekt və data texnologiyası ilə nəzarət:

 Ağıllı Gəmi Monitprinq Sistemi / Smart Ship Monitoring Systems

• Gəmi fəaliyyətlərini real vaxtda izləyir: yanacaq sərfi, emissiya səviyyəsi, çirklənmə riski və s.
• Maşınla öyrənmə (Machine learning) vasitəsilə səmərəsiz əməliyyatları proqnozlaşdırır və xəbərdarlıq edir.

ATS/AIS və EMS sistemləri ilə izləmə

• Gəminin yerləşməsi, hərəkəti, atıq boşaltması və ballast dəyişmələri mərkəzi nəzarət sistemləri tərəfindən izlənir.

Nəticə:

Texnologiya artıq yalnız çirklənmədən sonra reaksiya verməklə kifayətlənmir – çirklənmənin qarşısını almaq, aşkarlamaq və idarə etmək üçün proaktiv və avtomatlaşdırılmış sistemlər tətbiq olunur.

Bu texnologiyalar sayəsində:

• MARPOL və digər konvensiyalara əməl etmək asanlaşır
• Ətraf mühitin mühafizəsi effektivləşir
• İnsan faktoru azaldılır, səhvlər minimallaşdırılır

 

Okean  Təmizləmə Texnologiyası /  The Ocean Cleanup Texnologe

Okean  Təmizləmə Texnologiyası /  The Ocean Cleanup Texnologe, okeanlarda və çaylarda plastik çirklənməni sistematik şəkildə toplamaq və aradan qaldırmaq məqsədilə hazırlanmış yenilikçi və qeyri-kommersiya əsaslı bir layihədir. Layihə Niderland əsilli gənc ixtiraçı Boyan Slat tərəfindən təsis olunub və ilk dəfə 2013-cü ildə geniş ictimaiyyətə təqdim olunub.

 

Okean  Təmizlənməsi  /The Ocean Cleanup – Əsas Məqsəd və Konsepsiya:

 

Məqsəd: Okeanlarda və çaylarda toplanmış plastik tullantıları passiv və enerji-effektiv metodlarla toplamaq.

Slogan: Dünya okeanlarını plastikdən azad etmək. / “To rid the world’s oceans of plastic.”

Texnologiyanın İş Prinsipi:

1. Pasif Sistem Dizaynı – “System 001, 002, 03”

Xüsusiyyət	Təsviri
Dalğa və külək enerjisi	Qurğu dalğaların hərəkəti ilə yavaş-yavaş hərəkət edir.
U-şəkilli üzən baryer	Su səthində U-formalı plastik baryer tullantıları mərkəzə yönəldir.
Yığıcı konteynerlər	Toplanan plastiklər xüsusi yığma hissəsinə dolur və sonra gəmiyə boşaldılır.
Tam müstəqil enerji	Elektrik enerjisinə ehtiyac yoxdur. Günəş enerjili sensorlarla təchiz olunur.

Qurğu, plastikləri su səthindən filtrləmədən toplayır – beləliklə, balıqlar və digər canlılar zərər görmür.

2. Çaylar üçün sistem –    “Tutucu”  /  “Interceptor”

• Çaylar plastiklərin təxminən 80%-ni okeana daşıyır.
• “Tutucu”  /  “Interceptor” –  avtonom, günəş enerjisi ilə işləyən, çayda üzən yığıcı gəmidir.
• Plastikləri konveyer lentlə konteynerlərə yönəldir.

Hal-hazırda İndoneziya, Vyetnam, Malayziya, Hindistan, Dominikan Respublikası və digər ölkələrin çaylarında istifadə olunur.

Real Uğurlar və Statistika (2024-cü ilə qədər):

• Böyük Sakit Okean Zibil Yaması  –  Great Pacific Garbage Patch bölgəsində artıq tullantıların minlərlə kiloqramı toplanıb.
• Hər “System” versiyası əvvəlkindən daha effektiv olub.
• Interceptor-lar 2024-cü ilin sonuna qədər çaylardan 2 milyondan çox kq plastik yığmışdır.
• Məqsəd: 2040-cı ilə qədər okean plastik çirklənməsinin 90%-ni təmizləmək.

 

 Tullantıların İkinci Həyatı – Geri Dönüşüm:

Toplanan plastik tullantılar:

• Təmizlənir və ayrılır
• Sənaye məqsədli məhsullara (eynək çərçivələri, avtomobil hissələri və s.) çevrilir
• “ Şəhadətləndirilmiş Plastik”  /  “Certified Plastic” olaraq xüsusi nişanlanır

 

Texnologiyanın Üstünlükləri:

Üstünlük	İzah
Enerji səmərəliliyi	Günəş və dalğa enerjisi ilə işləyir, yanacaq sərfi yoxdur
Ekoloji təhlükəsizlik	Canlılara zərər vermir
Dəyişən miqyas	Böyük okeanlar və dar çaylar üçün fərqli versiyalar
Avtomatlaşdırma	Minimal insan müdaxiləsi ilə işləyir

Bunula əlaqədar  bir  Maraqlı Fakt:

Böyük Sakit Okean Zibil Yaması  –  Great Pacific Garbage sahəsi Fransa qədər böyükdür və 100.000 tonla plastik ehtiva edir.
Okean  Təmizləyiciləri (The Ocean Cleanup) bu bölgədən artıq 10.000+ ton tullantı yığmışdır.

 

–  MARPOL-a riayət etməmək hansı cəzalara səbəb ola bilər?

DGÇ/MARPOL (Marine Pollution) Konvensiyasına riayət etməmək, həm gəmi, həm də gəmi operatoru üçün çox ciddi hüquqi, maliyyə və əməliyyat nəticələrinə səbəb ola bilər. Bu cəzalar həm bayraq dövləti, həm də liman dövləti nəzarəti (Port State Control – PSC) vasitəsilə tətbiq olunur.

Aşağıda MARPOL pozuntularının nəticələri və cəzaları qruplar üzrə izah edilir:

1. Hüquqi Cəzalar:

 Beynəlxalq Hüquqa görə:

• MARPOL konvensiyasına qoşulmuş hər bir dövlət, öz qanunvericiliyinə uyğun olaraq pozuntulara qarşı cinayət və inzibati tədbirlər görməlidir.
• Bayraq dövləti məsuliyyət daşıyır – gəminin qeydiyyatda olduğu ölkə.

 

 Cəzalar:

Növ	İzah
Cərimələr	Bəzi ölkələrdə 1 milyon dollara qədər (xüsusilə ABŞ-da)
Cinayət məsuliyyəti	Şirkət rəhbərliyi və ya kapitan həbs oluna bilər (məsələn, sübutları saxtalaşdırmaq)
Sertifikatların ləğvi	NŞQABS / IOPP və ya gəmi qeydiyyatı ləğv oluna bilər
Qara siyahıya düşmə	LDN / PSC vasitəsilə gəminin digər ölkə limanlarına daxil olması qadağan oluna bilər

 

 

2. Əməliyyat Cəzaları (Liman  Dövlət Nəzarəti / Port State Control tərəfindən):

• Gəmi MARPOL pozuntusuna görə yoxlanıldıqda aşağıdakı tədbirlər görülə bilər:

Tədbir	Nəticə
Gəminin həbsi/Detention	Gəmi limanda saxlanılır, yükləmə/boşaltma və ya hərəkət qadağandır
İstismar qadağası	Gəmi müəyyən müddət və ya təmir olunana qədər istismardan çıxarılır
Fövqəladə audit	Gəminin təhlükəsizlik, ətraf mühit və ISM sənədləri təcili yoxlanılır
Yük əməliyyatlarının dayandırılması	Tanker və ya kimyəvi gəmi üçün böyük maliyyə itkisi deməkdir

 

3. Tipik MARPOL Pozuntuları və Cəzaları:

Pozuntu növü	Cəza nümunəsi
NSA/OWS ilə 15 ppm-dən çox neftin boşaldılması	500.000 – 2.000.000 $ cərimə (ABŞ misalı)
NTMA  və ya Neft Əməliyyatları Jurnalı  saxtakarlığı	Şirkətə qarşı cinayət işi, gəmi zabitlərinə həbs
Zibil və plastik tullantıların dənizə	PSC tərəfindən dərhal detensiya
SOx və ya NOx emissiya limiti pozuntusu	ECA ərazisində gəmi hərəkəti qadağan edilə bilər
Ballast suyu konvensiyasına əməl etməmək	Limana daxil olmağa icazə verilməməsi

 

4. Şirkət üçün İkinci Dərəcəli Təsirlər

• Sığorta riskləri artır (P&I klubları hadisəni əhatə etməyə bilər)
• Tərəfdaş şirkətlərlə müqavilələrin pozulması
• Brend və etibarlılıq itkisi
• Təkrar yoxlamalar və əlavə maliyyə yükü

 

Nümunə Hadisə:

“M/T Caribbean Princess” – 2016-cı ildə ABŞ sahillərində Oil Water Separator sistemindən yan keçərək dənizə neft atığı boşaldılıb və Oil Record Book saxtalaşdırılıb.
Şirkətə 40 milyon dollar cərimə tətbiq olunub və uzunmüddətli nəzarətə məruz qalıb.

Nəticə olaraq:

MARPOL pozuntuları yalnız texniki qayda deyil – bu, həm də cinayət və təhlükəli bir ekoloji davranışdır.

Gəmi heyəti, zabitlər və gəmi sahibləri:

• Həm texniki standartlara əməl etməli,
• Həm də sənədləri düzgün və şəffaf aparmalıdır.

 

9. Dənizçilikdə balıqçılıq, neft və kimyəvi maddələrin daşınması zamanı çirklənmənin qarşısını almaq üçün hansı tədbirlər görülür?

Dənizçilikdə balıqçılıq, neft daşınması və kimyəvi maddələrin daşınması kimi fəaliyyətlər zamanı çirklənmə riski yüksəkdir. Bu sahələrdə çirklənmənin qarşısını almaq üçün həm beynəlxalq hüquqi çərçivə, həm də texniki və əməliyyat tədbirləri tətbiq olunur.

Aşağıda bu üç sahə üzrə konkret tədbirləri sadalayırıq:

1. Balıqçılıq Fəaliyyəti zamanı Çirklənməyə qarşı tədbirlər:

 

 Əsas Risklər:

• Torların və plastik ləvazimatların itməsi
• Gəmi tullantılarının dənizə atılması
• Balıq qalıqları və qanla çirklənmə

 

 Görülən Tədbirlər:

Tədbir	İzah
Zibillə İdarəetmə Planı                   (Garbage Management Plan)	Hər bir balıqçı gəmisində zibilin yığılması, ayrılması və saxlanması üzrə qaydalar
Balıqçılıq alətlərinin markalanması sistemləri /  Fishing Gear Marking Systems	İtmiş torlar izlənməsi və təmizlənməsi üçün işarələmə
Plastik tullantı qadağası (MARPOL Annex V)	Plastik torlar, qablaşdırmalar və şəbəkələr dənizə atıla bilməz
Balıq qalıqlarının düzgün utilizasiyası	Bioloji tullantılar yalnız dənizdən uzaqda və müəyyən şərtlərlə atıla bilər

2. Neft Daşınması zamanı Çirklənməyə qarşı tədbirlər:

 Əsas Risklər:

• Yük əməliyyatları zamanı sızma
• Balast və slop sularında neft qalığı
• Tankların yuyulması zamanı dənizə axıntı

 

 

 Görülən Tədbirlər:

Tədbir	İzah
Xam Neft Yuma  Sistemi(XNYS) /                 Crude Oil Washing System (COW)	Tankların neftlə yuyulması, əlavə su istifadəsini azaltmaq üçün
Neft Tullantısına Nəzarət Avadanlığı (NTNA)/ Oil Discharge Monitoring Equipment (ODME)	Neft atığını avtomatik nəzarət edən sistem
İzolə edilmiş Ballast Tankları (İBT) /     Segregated Ballast Tanks (SBT)	Ballast suları neftlə təmas etməsin deyə ayrılmış tanklar
Neft Əməliyyatları Jurnalı /                                      Oil Record Book	Bütün neft əməliyyatları (yükləmə, boşaltma, yuma) sənədləşdirilməlidir
İkiqat Gövdə Tələbləri  /                                                 Double Hull Requirement	Tankerlərdə ikiqat gövdə ilə sızma riskinin azalması

3. Kimyəvi Maddələrin Daşınması zamanı Çirklənməyə qarşı tədbirlər

 Əsas Risklər:

• Tank yuyulması zamanı zərərli maddələrin atılması
• Qəzalar və sızmalar
• Qablaşdırılmış kimyəvi yüklərin pozulması

 

 Görülən Tədbirlər:

Tədbir	İzah
GNÇ Əlavə II /       MARPOL Annex II	Zərərli maye maddələrin boşaldılması yalnız xüsusi şərtlərlə icazəlidir
Çirklənmə Kateqoriya  Sistemi (X,Y,Z)          Pollution Category System (X, Y, Z)	Maddələr zərər səviyyəsinə görə kateqoriyalaşdırılır – X maddələr dənizə atıla bilməz
Yük Əməlyyatları Jurnalı / Cargo Record Book	Kimyəvi yük əməliyyatları (yükləmə, təmizləmə, ballast) sənədləşdirilir
Təsdiqlənmiş Yumadan Öncə Prosedurlar / Approved Prewash Procedures	Yüksək riskli maddələr üçün tankların əvvəlcədən yuyulması tələb olunur
Xüsusi Tanklar və Boru Sistemi / Dedicated Tanks & Piping Systems	Yük və ballast sistemləri bir-birindən ayrılmış olmalıdır
BDBTY (Beynəlxalq Dəniz Bərk Tökmə Yüklər) və BDTY (Beynəlxalq Dəniz Təhlükəli Yüklər) Məcəllələri /İMSBC (International Maritime Solid Bulk Cargoes) &  IMDG   (International Maritime Dangerous Goods ) Codes	Qablaşdırılmış zərərli maddələr üçün xüsusi saxlama və etiketləmə qaydaları

Əlavə Ümumi Tədbirlər (Bütün sektorlar üzrə):

• SOPEP və SMPEP planları (fövqəladə hallarda  tədbirlər planı)
• LDN / PSC yoxlamaları ilə davamlı nəzarət
• Heyətin DHDHÇ BK/STCW üzrə ekoloji təlimi (neft və kimyəvi tanker təlimləri: Model Kurs 1.01, 1.02 və s.)
• Ekoloji sensorlar və alarmlar (15 ppm monitor, ODME, yük yuyucu sistem alətləri)
• Limanda tullantıların qəbul sistemi (Port Reception Facility)

 

Nəticə:

Balıqçılıq, neft və kimyəvi daşımalar sahəsində çirklənmənin qarşısını almaq üçün:

• Texniki sistemlər
• Hüquqi tənzimləmələr
• və peşəkar heyət təlimi birlikdə işləməlidir.

 

– MARPOL ilə əlaqədar son dövrlərdə ən böyük təkmilləşdirmələr hansılardır?

-MARPOL (Dənizlərin Gəmilərdən Çirklənməsinin Qarşısının Alınması üzrə Beynəlxalq Konvensiya) son illərdə ətraf mühitin qorunması məqsədilə bir sıra mühüm yeniliklər və təkmilləşdirmələr həyata keçirmişdir. Bu dəyişikliklər, xüsusilə 2024 və 2025-ci illərdə qüvvəyə minən tənzimləmələri əhatə edir. Aşağıda bu yeniliklərin əsas məqamları təqdim olunur:

 1.Zibil Əməliyyatı Jurnalı üçün Tələblərin  Genişləndirilməsi   (Annex V)

 

2024-cü il mayın 1-dən etibarən, MARPOL Annex V-in MEPC.360(79) qətnaməsinə əsasən, 100 və daha çox ümumi tonnajlı (GT) gəmilər üçün Zibil Əməliyyatı Jurnalı (Garbage Record Book) aparmaq məcburi olmuşdur. Əvvəllər bu tələblər yalnız 400 GT və daha yuxarı tonnajlı gəmilərə şamil edilirdi. Bu dəyişiklik, dənizdə plastik tullantıların və digər zibillərin idarə olunmasında şəffaflığı artırmaq məqsədi daşıyır.

 

2. Arktik Sularında Ağır Yanacaq Neftinın (AYN/HFO) İstifadəsinin Qadağan Edilməsi        (Annex I, Regulation 43A)

    2024-cü il iyulun 1-dən etibarən, MARPOL Annex I-in MEPC.329(76) qətnaməsinə əsasən, Arktik sularında ağır yanacaq yağlarının (HFO) istifadəsi və daşınması qadağan edilmişdir. Bu tənzimləmə, Arktik bölgəsinin ekosistemini qorumaq və neft sızmalarının qarşısını almaq məqsədi daşıyır. Bəzi istisnalar mövcuddur, lakin 2029-cu ildən etibarən bu istisnalar da qüvvədən düşəcəkdir.

 

3. Aralıq Dənizində Emissiya Nəzarət Rayonunun (ENR/ECA) Təyin Edilməsi (Annex VI)

 

2024-cü il mayın 1-dən etibarən, MARPOL Annex VI-in MEPC.361(79) qətnaməsinə əsasən, Aralıq dənizi bölgəsi kükürd oksidləri (SOx) və hissəcik maddələri üçün Emissiya Nəzarət Sahəsi (ECA) olaraq təyin edilmişdir. Bu bölgədə fəaliyyət göstərən gəmilər üçün yanacaqda kükürd tərkibi 0.10% m/m-dən çox olmamalıdır.

4. Yanacaq Təhvil Qeydində (YTQ/BDN) Alovlanma Temperaturunun Göstərilməsi (Annex VI, Appendix V)

 

2024-cü il mayın 1-dən etibarən, MARPOL Annex VI-in MEPC.362(79) qətnaməsinə əsasən, yanacaq təhvil qeydində (Bunker Delivery Note – BDN) yanacağın alovlanma temperaturunun (flashpoint) göstərilməsi məcburi olmuşdur. Bu, gəmi təhlükəsizliyini artırmaq və yanacaq keyfiyyətinə nəzarəti gücləndirmək məqsədi daşıyır.

5. Yanacaq İstehlakı və Emissiya Məlumatlarının Ətraflı Hesabatı (Annex VI, Appendix IX)

 

2025-ci il avqustun 1-dən etibarən, MARPOL Annex VI-in MEPC.385(81) qətnaməsinə əsasən, gəmilər yanacaq istehlakı və karbon emissiyası ilə bağlı daha ətraflı məlumatları təqdim etməlidirlər. Bu, enerji səmərəliliyinin artırılması və istixana qazlarının azaldılması məqsədi daşıyır.

6. Arktik Bölgəsində Liman Qəbul Qurğuları üçün Regional Təşkilatlar (Annexes I, II, IV, V, VI)

2024-cü il mayın 1-dən etibarən, MARPOL Annexes I, II, IV, V və VI üzrə MEPC.359(79) qətnaməsinə əsasən, Arktik bölgəsindəki dövlətlər liman qəbul qurğuları üçün regional təşkilatlar yarada bilərlər. Bu, bölgədə tullantıların idarə olunmasını və ətraf mühitin qorunmasını gücləndirmək məqsədi daşıyır.

Nəticə:

Son dövrlərdə MARPOL Konvensiyasına edilən bu yeniliklər, dəniz mühitinin qorunması və gəmiçilik sektorunun davamlı inkişafı üçün mühüm addımlardır. Gəmi sahibləri, operatorlar və dənizçilər bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaq və tələblərə riayət etmək üçün müvafiq tədbirlər görməlidirlər.

 

– Dəniz nəqliyyatında əsas təhlükəsizlik qaydaları və prosedurlar hansılardır?

-Dəniz nəqliyyatı sahəsində təhlükəsizlik qaydaları və prosedurlar, gəmi heyətinin, sərnişinlərin, yükün və ətraf mühitin qorunmasını təmin etmək məqsədilə beynəlxalq və milli səviyyədə müəyyən edilmişdir. Bu qaydalar əsasən DİHM/SOLAS, DHDNÇ/STCW, ƏİBM/ISM Code, GLVM BM / İSPS Code və digər konvensiyalara əsaslanır.

 

 

 

 

 

Aşağıda ən əsas təhlükəsizlik qaydaları və prosedurlar kateqoriyalar üzrə təqdim olunur:

1. Fövqəladə Hallara Hazırlıq Prosedurları:

 

Qayda / Prosedur	İzah
Həyacan Siqnalları (Həyacan Təlimi)/ Emergency Muster ( Alarm Drill)	Heyətin və sərnişinlərin təxliyyə toplanış məntəqələrinə yönləndirilməsi və məşqlər
Yanğın Təlimi / Fire Drill	Yanğın aşkarlanması, siqnalizasiyası və söndürmə əməliyyatı məşqləri
Gəminin Tərk edilməsi /              Abandon Ship Drill	Gəmini tərk etmə prosedurları: xilasetmə qayıqları, jiletlər, təxliyyə nərdivanları və s.
SOPEP və SMPEP planları	Neft və kimyəvi sızmalar zamanı görüləcək tədbirlər
Gəmi Qəza Hallarında Tədbirlər Planı / Shipboard Contingency Plans	Gəmi üçün fövqəladə planlar (dəlik, yanğın, qəza və s.)

 

2. Yanğın Təhlükəsizliyi Qaydaları:

 

Qayda / Avadanlıq	Təsviri
Yanğın Zonası və Qapılar /Fire Zones və Doors	Gəmidə yanğının yayılmasının qarşısını almaq üçün bölmələr
Yanğın Aşkarlama  Sistemi /       Fire Detection System	Duman və istilik detektorları ilə avtomatik xəbərdarlıq sistemi
Stasionar Yanğınla Mübarizə Sistemi (CO₂, Köpük)    /  Fixed Fire-Fighting System (CO₂, Foam)	Maşın  şöbəsində avtomatik yanğınsöndürmə
Daşınan Yanğınsöndürənlər / Portable Extinguishers	Daşına bilən yanğınsöndürənlər, xüsusi maddələrə görə fərqli növlər
İsti  İş İcazə Sistemi /                      Hot Work Permit System	Qaynaqlama, kəsim kimi işlər üçün icazə və nəzarət prosedurları

 

3. Xilasetmə Təhlükəsizliyi:

Avadanlıq / Qayda	Təsviri
Xilaetmə Jiletləri və Hidrokostyum Life Jackets və Immersion Suits	Bütün heyət və sərnişinlər üçün şəxsi xilasetmə vasitələri
Xilasetmə Salları və Qayıqlar /    Life Rafts və Rescue Boats	Gəmi batdıqda təxliyyə üçün istifadə olunur
QMGRB/EPIRB və GART/SART	Gəminin yerini təcili hallarda peyk vasitəsilə ötürür
Toplanma / Mustering və Toplanma Siyahısı / Muster List	Kim hara gedəcək, kim nə edəcək – aydın siyahı

 

4. Əməliyyat Təhlükəsizliyi:

Qayda / Sistem	İzah
Kapitan Körpüsü Komandasının İdarəedilməsi Bridge Team Management (BTM)	Növbə zamanı komandirlərin koordinasiyalı işləməsi
İşə İcazə Verilmə  Sistemi (İİS)                        Permit to Work System (PTW)	Yüksək riskli işlər üçün (tanklara giriş, elektrik işi və s.) icazə sistemi
Yüksəklikdə və Qapalı Yerlərə Giriş                Working aloft və Enclosed Space Entry	Yuxarıda və qapalı sahədə iş üçün prosedurlar və qaz yoxlamaları
Naviqasiya  Prosedurları                                     Navigation Procedures	COLREG qaydalarına uyğun gediş, radar və AIS istifadəsi
Fatigue Management	STCW istirahət və iş saatlarına riayət (yuxusuzluq riski qarşısı alınır)

 

5. Yük və Gəmi Dayanıqlığı Təhlükəsizliyi:

Qayda / Sistem	Təsviri
Yüklərin Təhlükəsizliyi  Təlimatı                   Cargo Securing Manual	Yükün bağlanması və sabit saxlanması qaydaları
Yük  Xətti  və Sərbəst bort həddi (limiti) Load Line və Freeboard Limits	Gəminin icazə verilən yükləmə dərinliyi
Balast və Stabiliti (Davamlılıq) Təlimatı Ballast və Stability Management	Gəminin tarazlığı və dönməz əyilməsinin qarşısı alınır

 

6. ƏİBM / ISM Kodeksinə uyğun İdarəetmə Sistemləri:

Plan / Sənəd	İzah
Əmniyyətli İdarəetmə Sistemi (ƏİS)              Safety Management System (SMS)	Hər gəmidə təhlükəsizliyin idarə olunması üçün yazılı sistem
Kapitanın Səlahiyyət və Məsuliyyəti Master’s Responsibility Statement	Kapitanın təhlükəsizliyə dair səlahiyyət və məsuliyyəti
Daxili və Xarici Auditlər (Yoxlamalar) Internal və External Audits	Müntəzəm yoxlamalarla sistemin işlədiyi təsdiqlənir

 

7. GLVM / ISPS Kodeksinə əsasən Mühafizə və Təhlükəsizlik:

 

Təhlükəsizlik səviyyəsi	Təsviri
Təhlükəsizlik Səviyyəri 1-3                                  Security Levels 1–3	Gəmidə və limanda tətbiq olunan təhlükə səviyyələri
Gəmi  Təhlükəsizlik  Planı (GTP)                 Ship Security Plan (SSP)	Gəminin təhlükəsizliyini qorumaq üçün tədbirlər
Təhlükəsizlik Təlimləri və Məşqləri                      Security Drills və Training	Hücum, quldurluq, terror hallarında cavab prosedurları

 Nəticə:

Dəniz nəqliyyatında təhlükəsizlik:

• standartlara riayət,
• təlim və məşq,
• texniki hazırlıq və
• açıq və məsuliyyətli komanda işi ilə təmin olunur.

 

– Gəmi sahibləri və işçiləri hansı hallarda beynəlxalq təhlükəsizlik protokollarına əməl etməlidir?

-Gəmi sahibləri və gəmi heyəti (kapitan, zabitlər və digər dənizçilər) beynəlxalq təhlükəsizlik protokollarına praktik olaraq daim əməl etməlidirlər. Lakin bəzi xüsusi hallar və vəziyyətlər var ki, bu protokollara xüsusi diqqətlə və dəqiqliklə riayət olunması mütləqdir.

Aşağıda bu halları və səbəbləri izah edirik:

1. Gəmi Beynəlxalq Sularda və ya Limanlarda fəaliyyət göstərdikdə:

• Beynəlxalq konvensiyalar (DİHM/SOLAS, DGÇ/MARPOL,DHDNÇ/ STCW, ƏİBM/ISPS, DƏK/MLC və s.) gəmi beynəlxalq səfərlərdə olduqda məcburi xarakter daşıyır.
• Liman dövləti nəzarətləri-LDN (Port State Control – PSC) zamanı yoxlama keçirilə bilər.
• Nümunə: Gəmi Sinqapur, Roterdam və ya Dubay limanına daxil olursa, IMO qaydalarına uyğun sertifikat və prosedurlar tələb olunur.

2. Fövqəladə hallar baş verdikdə (yanğın, sudolma, toqquşma və s.):

• Bu kimi hallarda  DİHM/ SOLAS və gəminin Qəza halları Planları (Emergency Procedures) dərhal işə düşməlidir.
• Gəmi təlimləri, qayıq əməliyyatı, QMGRB/EPIRB aktivləşməsi, baş plan üzrə davranış kimi təhlükəsizlik qaydalarına əməl edilməlidir.
• Gəmi kapitanı və heyəti “Kapitanın Üstün Səlahiyyətləri” (Master’s overriding authority) prinsipinə əsaslanaraq təhlükəsizlik qərarlarını azad şəkildə qəbul etməlidir.

3. Yük əməliyyatları zamanı (xüsusilə tanker və kimyəvi gəmilərdə):

• DGÇ/MARPOL, ISGOTT və DHDNÇ/ STCW standartlarına uyğunluq tələb olunur.
• Gaz ölçmələri, yük əməliyyatlarının koordinasiyası, isti işicazələri,qapalı yükləmə sistemi və inert gas sistemi aktiv edilməlidir.

4. Təhlükə və mühafizə səviyyələri artırıldıqda (ISPS Code):

• Terror təhdidi, quldurluq (piratlıq) riski, və ya liman təhlükə xəbərdarlığı olduqda, GLVM/ ISPS Kodeksinin Security Levels 1–3 səviyyələrinə uyğun hərəkət olunmalıdır.
• Gəmi və liman obyektləri arasında PSO(Liman Mühafizə Ofiseri)–SSO(Gəmi Mühafizə Pfiseri) əlaqəsi, mühafizə yoxlamaları, giriş qadağaları və jurnal aparılması protokolları tətbiq edilir.

5. Sığorta və hüquqi məsuliyyət baxımından:

• P&I Club, sığorta şirkətləri, və ya bayraq dövləti tərəfindən şərt kimi qoyulmuş beynəlxalq mühafizə, təhlükəsizlik normalarına əməl olunmalıdır.
• Hadisə baş verdikdə (qəza, çirklənmə, ölüm və s.) istintaq və hesabat zamanı yalnız protokola uyğunluq məsuliyyətdən azad edə bilər.

6. Gəmi ilk dəfə istismara verilərkən və ya sertifikatlaşdırma zamanı:

• ƏİBM/ISM və GLVM/ISPS auditləri, DOC/SOC/MLC yoxlamaları, və ya ilkin/yeniləmə yoxlamaları (initial/renewal surveys) zamanı gəmidə aparılan  bütün əməliyyatların Məcəllərə uyğunluğu yoxlanılır.
• Bu yoxlamalarda uyğunsuzluq aşkar olunarsa:

• Sertifikat verilmir və ya dayandırılır
• Gəmi istismardan  çəxardılır

 

7. Dənizdə təlim və məşqlər (drill-lər) zamanı (DHDNÇ/STCW tələbi):

• Gəmi heyəti mütəmadi olaraq təhlükəsizlik üzrə məşqlər aparmalıdır:

• Yanğınla mübarizə məşqi
• Gəmini tərk etmə məşqi
• Ölümcül qazla təmas ssenariləri
• Tanklara giriş məşqləri

 

Nəticə olaraq:

Gəmi sahibləri və heyət üzvləri hər zaman, xüsusilə isə beynəlxalq sularda, limanlara daxil olarkən və fövqəladə hallarda, beynəlxalq təhlükəsizlik qaydalarına ciddi şəkildə əməl etməlidirlər.

Əks halda:

• Sanksiyalar
• HƏBSLƏR (Detention)
• Sığorta ləğvi
• Cinayət məsuliyyəti
  ilə qarşılaşmaq mümkündür.

 

– Dənizdə qəzaların və fəlakətlərin qarşısını almaq üçün hansı mütəmadi yoxlamalar aparılır?

-Dənizdə qəzaların və fəlakətlərin qarşısını almaq üçün beynəlxalq dəniz təhlükəsizliyi sistemində çoxpilləli və mütəmadi yoxlamalar (audit və survey-lər) həyata keçirilir. Bu yoxlamalar gəminin texniki vəziyyəti, ətraf mühitə təsiri, heyətin hazırlığı və idarəetmə sistemləri ilə bağlı bütün təhlükəsizlik aspektlərini əhatə edir.

Aşağıda bu yoxlamaların əsas növləri və məqsədləri təqdim olunur:

1. Bayraq Dövlətinin Nəzarəti (Flag State Control):

Bayraq dövləti gəminin qeydiyyatda olduğu ölkədir. Bu dövlətin sertifikatlaşdırma orqanları aşağıdakı yoxlamaları aparır:

Növ	Tədris və texniki məzmun
İlkin Yoxlam / Initial Survey	Gəmi istismara verilməzdən əvvəl tam yoxlanış
İllik  Yoxlama / Annual Survey	Gəminin ildə bir dəfə texniki vəziyyətinin yoxlanması
Aralıq  Yoxlama / Intermediate Survey	2.5 illik aralıq yoxlamalar
Yenilə Yoxlama/Renewal Survey	Sertifikatların 5 ildən bir yenilənməsi üçün geniş    yoxlama
Əlavə Yoxlama / Additional Survey	Qəza, pozuntu və ya təmir sonrası təkrar yoxlama

 

Əhatə dairəsi: Gəminin strukturu, xilasetmə avadanlıqları, yanğın sistemləri, yük əməliyyatları, təhlükəsizlik cihazları, sənədlər  və  s..

2. Liman Dövləti Nəzarəti-LDN (Port State Control – PSC):

 

Gəmi bir ölkənin limanına daxil olduqda, həmin ölkənin LDN/PSC orqanları (məsələn, Paris MoU, Tokyo MoU zonalarında) aşağıdakıları yoxlayır:

Növ	Məqsəd
Müntəzəm LDN Yoxlaması     Routine PSC Inspection	Müntəzəm və ya planlı yoxlama
Genişləndirilmiş Yoxlama Kompaniyası(CYK) Concentrated Inspection Campaign (CIC)	Mövsümi və ya mövzuya dair genişləndirilmiş yoxlama (məs., STCW drill-ləri)
Əlavə Yoxlama / Follow-up Inspection	Əvvəlki nöqsanların düzəldilib-düzəldilmədiyini yoxlamaq

 

 Nəticə:

• Minor qeydlər (deficiency)
• Detention – gəminin saxlanması
• Ağ / Qara siyahıya düşmə

 

3. Gəmi Təsnifat Cəmiyyətlərinin Yoxlamaları (Class Surveys):

Lloyd’s Register, DNV, ABS, RINA, RMRS və s. kimi təsnifat cəmiyyətləri gəminin struktur və texniki uyğunluğunu yoxlayır.

Survey növləri	Əsas sahələr
Gövdə Yoxlaması / Hull Survey	Gəmi gövdəsi və konstruksiya
Maşın Bölməsi / Machinery Survey	Maşın bölməsi, nasoslar, generatorlar və s.
Elektik Yoxlaması / Electrical Survey	Elektrik sistemləri və kabellər
Yük Xətti Yoxlaması /  Load Line Survey	Gəminin yükləmə dərinliyi və sualtı sabitliyi

 

4. ƏİBM / ISM və GLVM / ISPS üzrə Auditlər (Təhlükəsizlik və Mühafizə):

Sistem	Audit növü
ƏİBM (Əmniyyətli İdarəetmə)                ISM Code (Safety Management)	UHS / DOC (şirkətə), ƏİS / SMC (gəmiyə) ilkin və illik auditlər
GLVM (Mühafizə)                                       ISPS Code (Security)	Gəmi mühafizə planlarının yoxlanması (SSP), mühafizə təlimləri, müşahidə sistemləri

Nəticə:

Sertifikatın müddətinin uzadılması və ya ləğvi mümkündür.

 

5. Ətraf Mühit və MARPOL Uyğunluğu üzrə Yoxlamalar:

 

Təsdiq / Plan	Nəzarət predmeti
IOPP Survey	Neft çirklənməsi sistemləri (OWS, ODME)
Garbage Management Plan yoxlaması	Annex V uyğunluğu və jurnal qeydləri
Ballast Water Plan & Equipment	Ballast suyu sistemlərinin sınağı
SEEMP və EEXI planları	Enerji səmərəliliyi və emissiya məlumatları

 

 

 

 

 

 

6. Təhlükəsizlik Təlimləri və Drill-lərin Yoxlanması:

Təlim növü	Yoxlama sahəsi
Yanğınla Mübarizə / Fire Drill	Heyətin yanğına reaksiyası və cihaz istifadəsi
Gəminin Tərk edilməsi təlimi                                             Abandon Ship Drill	Xilasetmə vasitələrinin istifadə təcrübəsi
Qapalı Yerlərə (sahə) Girmə təlimi                                    Enclosed Space Entry Drill	Qapalı sahəyə təhlükəsiz giriş prosedurları

DHDNÇ/STCW və ƏİBM/ISM kodekslərinə uyğun olaraq təlimlər müntəzəm qeydə alınmalı və audit zamanı təqdim olunmalıdır.

 Nəticə:

Dənizdə qəzaların və fəlakətlərin qarşısını almaq üçün aparılan yoxlamalar:

• Texniki uyğunluğu təmin edir
• İnsan faktoruna əsaslanan səhvləri minimuma endirir
• Ətraf mühiti qoruyur
• Beynəlxalq etibar və sığorta uyğunluğunu təmin edir

 

– Dənizçilərin beynəlxalq qanunlarla qorunan hüquqları nədir?

-Dənizçilər, dənizdə işlədikləri müddətdə bir çox beynəlxalq konvensiya və müqavilələrlə qorunan hüquqlara malikdirlər. Bu hüquqlar həm insan hüquqları, həm də peşə hüquqları baxımından təmin olunur və əsasən BƏT/ILO (Beynəlxalq Əmək Təşkilatı) və BDT/IMO (Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı) tərəfindən tənzimlənir.

Ən əsas sənəd Dənizdə  Əmək  Konvensiyası / Maritime Labour Convention, 2006 (DƏK/MLC 2006)-dır, buna tez-tez “Dənizçilərin Hüquqları Konstitusiyası” da deyilir.

 

 Dənizçilərin Beynəlxalq Qanunlarla Qorunan Əsas Hüquqları:

1. Ədalətli Əmək Şəraiti Hüququ (DƏK/MLC 2006 – Regulation 2)

• Əmək müqaviləsinin yazılı olması və dənizçiyə verilməsi
• Əmək haqqının vaxtında ödənməsi
• İş və istirahət saatlarının beynəlxalq norma ilə tənzimlənməsi:

• Gündə maksimum 14 saat, həftədə 72 saat
• Gündə minimum 10 saat istirahət

 

2. Səhiyyə və Tibbi Yardım Hüququ (MLC – Regulation 4)

• Gəmidə ilkin tibbi yardım vasitələri və təlim keçmiş heyət olmalıdır
• Ciddi hallarda təcili tibbi təxliyə və müalicə təmin olunmalıdır
• Gəmi limanda olduqda dənizçi pulsuz tibbi yardıma çıxış əldə etməlidir

 

 

 

3. Təhlükəsiz və İnsan Həyatına Uyğun İş Mühiti

• Gəmidə yanğın, qaz, elektrik və fiziki təhlükəsizlik standartları təmin olunmalıdır (DİHM/SOLAS, ƏİBM/ISM Code)
• Qapalı sahələrə girişdə görülən tədbirlər, təlimatlar və aşkar vasitələri olmalıdır
• Təhlükəsizlik təlimləri və məşqlər mütəmadi aparılmalıdır

 

4. Mülkiyyət və Hüquqi Müdafiə Hüququ

• Dənizçinin təqsirsiz olduğu qəza və ya hüquq pozuntularında vəkilə çıxış və ədalətli araşdırma hüququ vardır
• Zorakılıq, ayrı-seçkilik və ya istismara qarşı şikayət vermək və araşdırılmasını tələb etmək hüququ var (ILO Complaint Procedures)
• Münaqişə halında beynəlxalq əmək məhkəməsinə və ya MLC şikayət mexanizminə çıxış

 

5. İstirahət və Vətənə Qayıtma Hüququ (Repatriation – DƏK/MLC Regulation 2.5)

• Müqavilə bitdikdə, gəmi sahibi dəhliz və təyyarə ilə pulsuz evə qayıdışı təmin etməlidir
• Xəstəlik, ailə fəlakəti və ya gəmidə qəza halında vaxtından əvvəl repatriasiya hüququ
• Gəmi sahibi və ya agent məsuliyyəti üzərindən ata bilməz

 

6. İctimai həyat və şəxsi ünsiyyət hüququ

• Dənizçinin internetə və əlaqə vasitələrinə çıxışı olmalıdır (praktik imkanlar daxilində)
• Ailə ilə telefon, e-mail və mesajlaşma hüququ mümkün olduğu qədər təmin edilməlidir.

 

7. İxtisas və Sertifikatların Tanınması Hüququ (DHDNÇ/STCW Konvensiyası)

• DHDNÇ/STCW Konvensiyası üzrə verilmiş sertifikatlar və diplomlar beynəlxalq səviyyədə tanınmalıdır
• Sertifikasiyanın düzgünlüyü və yenilənməsi tərəfdaş dövlətlər tərəfindən tanınmalı və hörmət edilməlidir

 

8. Ayrı-seçkiliyə qarşı müdafiə və gender hüquqları

• ILO 111 saylı Konvensiya: cins, irq, din, milli mənsubiyyətə görə fərq qoyulması yolverilməzdir
• Hər dənizçiyə bərabər əmək şəraiti və inkişaf imkanı verilməlidir
• Təhlükəli şərait və ya istismara qarşı qadın dənizçilər xüsusi müdafiə altındadır

 

9. Kollektiv hüquqlar və həmkarlar ittifaqlarında iştirak

• Dənizçi azad şəkildə həmkarlar ittifaqına qoşulmaq və ya kollektiv danışıqlarda iştirak etmək hüququna malikdir
• İşə qəbulda və ya müqavilənin icrasında bu hüquq məhdudlaşdırıla bilməz

 

Nəticə olaraq:

Dənizçilər beynəlxalq hüquqa əsasən insan kimi, işçi kimi və peşə sahibi kimi qorunurlar.
Onların hüquqları DƏK/MLC 2006, DHDNÇ/STCW, DİM/SOLAS, BƏT/ILO konvensiyaları və insan hüquqları bəyannamələri ilə təmin olunur.

 

– Beynəlxalq əmək təşkilatının (BƏT/ILO) dənizçilərin iş şəraiti və hüquqları ilə bağlı tətbiq etdiyi standartlar hansılardır?

-Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (BƏT/ILO), dənizçilərin iş şəraiti və hüquqlarını qorumaq məqsədilə bir neçə əsas konvensiya və normativ sənəd qəbul etmişdir. Bu sənədlər arasında ən əhatəlisi və mühümü Dənizdə Əmək Konvensiyası / Maritime Labour Convention, 2006 (DƏK/MLC 2006) -dır.

Aşağıda BƏT/ILO tərəfindən dənizçilərlə bağlı əsas standartlar və onların tələbləri təqdim olunur:

 

1. MLC 2006 – Dəniz Əmək Konvensiyası-DƏK:

“Dənizçilərin hüquqlarının beynəlxalq konstitusiyası” kimi tanınır.
Məqsədi: Dənizçilərə müvafiq iş şəraiti, sosial müdafiə və əmək hüquqları təmin etmək.

DƏK / MLC-in 5 əsas sahəsi (Titul):

Bölmə	Əhatə etdiyi sahə
Titul 1 – Minimum tələblər	Yaş həddi, tibbi yoxlama, təlim və sertifikat
Titul 2 – İş şəraiti	Əmək müqaviləsi, maaş, iş saatları, repatriasiya
Titul 3 – Gəmidə yaşayış və rifah	Yataqxana, yemək, sanitariya, istirahət və rabitə
Titul 4 – Sağlamlıq və sosial müdafiə	Tibbi yardım, sosial təminat, işsizlik və qəza sığortası
Titul 5 – Uyğunluğun təminatı	Dövlət nəzarəti, yoxlamalar, şikayət prosedurları

 

2. Əmək müqaviləsi və iş şəraiti ilə bağlı əsas tələblər:

• Dənizçiyə yazılı və şəffaf Əmək Müqaviləsi-DƏM (Employment Agreement -SEA) verilməlidir
• İş saatları:

• Gündə max. 14 saat
• Həftədə max. 72 saat
• Gündə min. 10 saat istirahət

• Maaş gecikmədən və aylıq ödənilməlidir
• Müqavilə bitdikdə pulsuz vətənə qayıdış (repatriation) təmin olunmalıdır

 

3. Gəmidə yaşayış şəraiti və rifah:

• Yataq otaqları və sosial sahələr insan ləyaqətinə uyğun olmalıdır
• Təmiz içməli su, yemək və gigiyena avadanlıqları təmin edilməlidir
• İnternet və telefon kimi ünsiyyət imkanları (praktiki imkan daxilində)
• Gəmidə mədəni və psixoloji rifah üçün əsas şərait yaradılmalıdır

 

4. Tibbi yardım və sosial təminat:

• Gəmidə ilkin tibbi yardım təlim keçmiş şəxslər tərəfindən təmin olunmalıdır
• Təcili hallarda təxliyə və müalicə haqqı gəmi sahibi tərəfindən ödənilməlidir
• İş zamanı yaralanma və ya xəstəlik halında işsizlik sığortası və yardım hüququ mövcuddur

 

5. Yoxlama və şikayət mexanizmləri:

• Gəmilərdə şikayət formaları və prosedurlar görünən yerdə olmalıdır
• Dənizçi heç bir təzyiq olmadan kapitana, gəmi operatoruna, bayraq dövlətinə və ILO orqanlarına müraciət edə bilər
• Liman Dövlət Nəzarəti (LDN) / Port State Control (PSC) gəmidəki DƏK/MLC uyğunluğunu yoxlamaq hüququna malikdir

 

6. Digər BƏT/İLO Konvensiyaları (DƏK/MLC-dən əvvəl və əlavə):

 

Konvensiya	Nömrəsi	Əhatə dairəsi
Dənizçilərin tibbi müayinəsi haqqında	C073	Dənizə getməzdən əvvəl tibbi yoxlama tələbləri
İş saatları və istirahət haqqında	C180	STCW ilə uzlaşan istirahət norması
İşçilərin sosial təhlükəsizliyi haqqında	C165	Sosial təminat və pensiya hüquqları
Ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması haqqında	C111	Cinsiyyət, irqi və dini ayrı-seçkiliyə qarşı müdafiə

 

 Nəticə:

BƏT/ILO-nun DƏK/MLC 2006 və digər konvensiyaları, dənizçilərin hüquqlarını beynəlxalq səviyyədə müdafiə edən əsas çərçivəni yaradır.
Bu hüquqlar dənizdə layiqli həyat və iş şəraiti, maliyyə və hüquqi müdafiə, sosial təminat və insan ləyaqətinə hörmət üzərində qurulmuşdur.

 

– Dənizdə işləyənlərin sosial müdafiəsi necə təmin olunur?

-Dənizdə işləyənlərin (dənizçilərin) sosial müdafiəsi, onların iş, sağlamlıq, həyat və gələcək təminatını qorumaq məqsədi ilə beynəlxalq və milli qanunvericilik çərçivəsində təmin olunur. Bu sahədə ən əsas sənəd Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT/ILO) DƏK/MLC 2006 – Dənizdə Əmək Konvensiyası hesab olunur.

Aşağıda dənizçilərin sosial müdafiəsinin əsas aspektləri ətraflı izah olunur:

1. Əmək hüquqları və müqavilə müdafiəsi:

• Yazılı dənizçinin əmək müqaviləsi (DƏM/SEA) – dənizçiyə aydın və ədalətli şərtlərlə verilir.
• Müqavilədə iş müddəti, maaş, istirahət, tibbi yardım və repatriasiya (evə qayıdış) şərtləri göstərilməlidir.
• İşdən haqsız çıxarılma, maaş gecikməsi və istismar hallarında şikayət və hüquqi müdafiə mexanizmi mövcuddur.

2. Maaş və maliyyə təminatı:

• Əmək haqqı aylıq və ya müqaviləyə uyğun olaraq vaxtında ödənilməlidir.
• Dənizçiyə ailəsinə pul köçürmək imkanı verilməlidir.
• Beynəlxalq reysdə işləyən dənizçilərə valyutada maaş hüququ təmin edilir.

• Maaşlar iş saatları və əlavə işə görə düzgün hesablanmalıdır.

 

3. Tibbi yardım və sağlamlıq hüququ (MLC Regulation 4.1):

• Gəmilərdə ilk yardım vasitələri, tibbi təlim keçmiş heyət, və təcili tibbi prosedurlar mövcuddur.
• Dənizdə və ya limanda xəstələnən dənizçiyə:

• Pulsuz müayinə
• Tibbi müalicə
• Təxliyə (evə və ya xəstəxanaya çatdırılma)
• Sağalana qədər müavinət ödənişi hüququ verilir.

 

4. Repatriasiya – Vətənə qayıtma hüququ (DƏK/MLC Regulation 2.5):

• Müqavilə müddəti bitdikdə və ya qəza, xəstəlik, ailə faciəsi halında:

• Gəmi sahibi dənizçini pulsuz şəkildə evinə qaytarmalıdır
• Uçuş, transfer və tibbi kömək tam qarşılanmalıdır

• Dənizçi bu hüquqdan imtina etməyə məcbur edilə bilməz

 

5. Qəza və ölüm hallarında təminatlar (MLC Regulation 4.2):

• İş yerində yaralanma, daimi şikəstlik və ya ölüm halında:
• Dənizçiyə və ya ailəsinə kompensasiya ödənilir
• Gəmi sahibləri sığorta və ya maliyyə zəmanəti ilə bu öhdəliyi təmin etməlidirlər

 

6. Sosial təminat və pensiya hüquqları (MLC Regulation 4.5):

• Dənizçilərin milli və ya beynəlxalq sistemlər üzrə:
• Pensiya
• İşsizlik
• Xəstəlik müavinətləri
• Analıq hüquqları kimi sosial təminat formalarına çıxışı olmalıdır.
• Bu hüquqlar gəmi sahibinin aid olduğu ölkə və ya dənizçinin vətəndaşı olduğu dövlətə görə dəyişə bilər.

 

7. Şikayət mexanizmi və hüquqi müdafiə:

• Dənizçilər zorakılıq, istismar və ayrı-seçkilik hallarını anonim şəkildə şikayət edə bilərlər.
• Hər gəmidə şikayət forması və proseduru mövcud olmalıdır (MLC Regulation 5.1.5)
• Dənizçilər hüquqlarını pozan gəmi və ya şirkətlərə qarşı:
• Kapitana
• Gəmi sahibinə
• Bayraq dövlətinə
• Port State Control-a və ya BƏT/ILO mexanizmlərinə şikayət edə bilərlər.

 

8. Milli səviyyədə tətbiq (məsələn, Azərbaycan üçün):

• Respublikamız DƏK/MLC 2006-ya hələ ki, qoşulmasa da, bir çox DHDNÇ/STCW, DİHM/SOLAS, DGÇ/MARPOL və digər BDT/MO, BƏT/İLO konvensiyalarına qoşulmuşdur.
• Dövlət Dəniz və Liman Agentliyi və ASCO (Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi) çərçivəsində:

• Dənizçilərin maaş, müqavilə və repatriasiya hüquqları qorunur.
• Tibbi yardım və sosial yardım mexanizmləri tətbiq olunur.

 

 Nəticə:

Dənizçilərin sosial müdafiəsi, onların beynəlxalq qaydalara, standartlara  uyğun şəkildə işləməsi, qorunması və gələcəyinin təmin olunması üçün fundamental hüquqdur.
Bu hüquqlar DƏK/MLC 2006, BƏT/ILO və BDT/IMO müvafiq sənədləri, və milli qanunvericilik çərçivəsində təmin olunur.

 

– Dənizçilik sahəsində işçilərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün nə kimi hüquqi və fiziki tədbirlər görülür?

-Dənizçilik sahəsində işçilərin (dənizçilərin) təhlükəsizliyini təmin etmək üçün həm hüquqi (qanunverici və normativ baza), həm də fiziki (texniki və əməliyyat tədbirləri) həyata keçirilir. Bu tədbirlərin məqsədi – qəza, fəlakət, sağlamlıq riski və istismar halları qarşısında dənizçilərin həyatını və hüquqlarını qorumaqdır.

Aşağıda bu tədbirlər iki əsas kateqoriya üzrə təqdim olunur:

1. Hüquqi Tədbirlər:

(Əsas beynəlxalq konvensiyalar və standartlar əsasında)

1. DHDNÇ (Dənizçilərin Hazırlanması, onlara Diplom verilməsi və Növbə Çəkmələri) STCW (Standards of Training, Certification and Watchkeeping)

• Dənizçilərin minimum peşə hazırlığı, təhlükəsizlik təlimləri, sertifikatlaşdırma standartlarını müəyyən edir.
• Dənizçilər gəmidə işləyə bilməsi üçün yanğın, xilasetmə, QDFƏRS/GMDSS, radar, tanker, ilk yardım, yüklərin daşınması və s. üzrə təlim keçmiş olmalıdır.

2. DƏK 2006 (Dənizdə Əmək Konvensiyası) MLC 2006 (Maritime Labour Convention)

• İş saatları, istirahət hüququ, repatriasiya, əmək şəraiti, sağlamlıq və təhlükəsizlik məsələlərini tənzimləyir.
• Gəmi sahibi dənizçinin sosial və tibbi təminatını tam ödəməlidir.

3. DİHM ( Dənizdə İnsan Həyatının Mühafizəsi) SOLAS (Safety of Life at Sea)

• Gəmidə xilasetmə vasitələri, yanğınsöndürmə sistemləri, naviqasiya avadanlıqları və fövqəladə planların mövcudluğunu tələb edir.

4. ƏİBM ( Əmniyyətli İdarəetmə haqqında Beynəlxalq Məcəllə) ISM Code (International Safety Management)

• Gəmi sahiblərinin Əmniyyətli İdarəetmə Sistemi (SMS) tətbiq etməsini tələb edir.
• Səlahiyyət bölgüsü, risklərin qiymətləndirilməsi, təlim və audit mexanizmləri hüquqi əsaslarla tətbiq olunur.

5. Gəmi və Liman Vasitələrinin Mühafizəsi Məcəlləsi) ISPS Code (International Ship and Port Facility Security Code)

• Dənizçiləri quldurluq və terror təhlükəsindən qorumaq üçün gəmidə mühafizə planı və nəzarət sistemləri tələb edir.

 

1. Fiziki və Əməliyyat Tədbirləri:

(Gəmidə real tətbiq olunan sistemlər və davranış prosedurları)

1. Xilasetmə və Yanğın Təhlükəsizliyi Avadanlıqları

• Lifejackets, immersion suits, liferafts, lifeboats – heyət üçün normaya uyğun təmin olunur.
• Yanğın detektorları, CO₂ sistemləri, portable extinguishers, yanğın planları daim işlək vəziyyətdə saxlanılır.

 

2. Drill və Təlimlər

• Aşağıdakı drill-lər ən azı ayda bir dəfə aparılır:

•  Həyacan siqnalları təlimi
• Yanğınla mübarizə təlimi
• Gəmini tərk etmə   təlimi
• Qapalı sahəyə giriş məşqi

• Bu təlimlər gəmi jurnallarında və ƏİBM/ISM qeydlərində sənədləşdirilir.

3. Təhlükəli İşlər üçün İcazə Sistemi (Permit to Work System)

• Yüksək riskli işlərdə yazılı icazə alınmalıdır:
• Hot work (qaynaq, kəsmə)
• Enclosed space entry
• Working aloft
• Electrical maintenance

 

4. Qapalı Sahə Təhlükəsizliyi

• Girişdən əvvəl oksigen və toksik qaz analizatorları ilə yoxlama
• Əlavə müşahidəçi və rabitə sistemi təmin olunur

5. İş və İstirahət Saatlarının Monitorinqi

• STCW tələblərinə uyğun olaraq:

• 24 saatda minimum 10 saat istirahət
• 7 gündə maksimum 72 saat iş

• Gəmidə İstirahət Saatı Proqramı (Rest Hour Software) və ya yazılı iş cədvəlləri ilə izlənilir

 

6. Gəmidə Tibbi Yardım Vəsatələri və Təlim

• İlk yardım çantaları və İlk Tibbi Yardım Dəsti (First Aid Kit) sertifikatlı şəkildə yerləşdirilir
• Gəmidə Medical Care və Medical First Aid təlim keçmiş heyət olmalıdır
• Uzaq məsafəli tibbi yardım üçün radio-medical service (telemedicina)

 

7. Psixoloji və Sosial Müdafiə

• Dənizçilər üçün davamlı rabitə imkanı (internet, telefon)
• Stres, təzyiq, və təcavüz hallarında şikayət sistemi mövcuddur (DƏK Şikayət Proseduru / MLC Complaint Procedure)

 

Nəticə:

Dənizdə işləyən işçilərin təhlükəsizliyi qanunla qorunur, avadanlıqla dəstəklənir, təlimlə gücləndirilir, və nəzarətlə təmin edilir.

Beynəlxalq hüquq (DHDNÇ/STCW, DİHM/SOLAS, DƏK/MLC və s.) + Gəmi üzərində real sistemlər = minimum risk, maksimum təhlükəsizlik

– Dəniz çirklənməsi ilə mübarizədə hansı yeni texnologiyalar istifadə olunur?

-Dəniz çirklənməsi ilə mübarizə sahəsində son illərdə mühüm texnoloji yeniliklər tətbiq olunmağa başlanıb. Bu texnologiyalar həm çirklənmənin qarşısını almağa, həm də mövcud çirklənməni müəyyən edib təmizləməyə yönəlib. Ən çox fokuslanan sahələr: neft sızmaları, plastik tullantılar, ballast suyu çirklənməsi, və hava emissiyalarıdır.

Aşağıda bu texnologiyalar kateqoriyalar üzrə təqdim olunur:

1. Neftlə çirklənmənin qarşısı və təmizlənməsi üzrə texnologiyalar:

      Ağıllı Neft Təmizləyicilər(Yığıcılar) / Smart Oil Skimmers

• Avtomatik işləyən cihazlar suyun səthindəki neft qatını tanıyır və toplayır.
• Dalğalı mühitdə daha stabil və effektivdir.

 

      Ağıllı Sensorlar və Dronlar

• Dronlar və sualtı robotlar vasitəsilə real vaxtda neft sızması aşkarlanır.
• Sensorlar neftin qalınlığını, hərəkətini və yayılma sürətini izləyir.

 

 

       Absorbsiyalı Nanomateriallar

• Yeni texnologiyalar sayəsində nanotexnologiya ilə hazırlanmış materiallar nefti daha sürətlə və ekoloji cəhətdən zərərsiz şəkildə sorur.

 

2. Plastik və tullantı çirklənməsinə qarşı texnologiyalar:

   Okean  Təmizləyici  Sistemləri /  The Ocean Cleanup sistemi

• U-şəkilli baryer qurğusu dalğalar və axınlar vasitəsilə okean səthindəki plastikləri toplayır.
• Günəş enerjili, avtonom və təkrar istifadə edilən materiallardan hazırlanıb.

  

    Yığıcı (tutucu) / Interceptor – Çay təmizləyici sistem

• Çaylarda plastiklərin okeana çatmadan əvvəl tutulmasını təmin edir.
• Günəş enerjili avtonom gəmidir, tullantıları konveyerlə konteynerə yönəldir.

     Dəniz  Konteyneri və Boş Köpk balığı / Seabin və WasteShark

• Limanlarda və marinalarda üzən robot qutularıdır.
• Gündə 20-40 kq tullantı toplaya bilir – plastik, yağ, siqaret, qida qalıqları.

 

3. Hava çirklənməsi və emissiyalara qarşı texnologiyalar (MARPOL Annex VI):

    Scrubber sistemləri EQTS-Eqzos Qaz Təmizləmə Sistemləri                                              (EGCS – Exhaust Gas Cleaning System)

• SOx və NOx emissiyalarını azaldır.
• Qazlar buraxılmadan əvvəl yuyulur və təmizlənir.

   

     Aiternətiv Yanacaq – Maye Təbii Qaz(MTQ), bioyanacaq, metanol                                   Alternative fuels – LNG, biofuel, methanol

• Gəmi mühərriklərində ənənəvi ağır yanacaq yerinə təmiz yanacaq istifadə olunur.
• Karbon izi və tullantı azaldılır.

 

      EEXI və CII texnologiyaları

• Gəmilərin enerji səmərəliliyini ölçən və karbon indeksinə əsaslanan idarəetmə sistemləridir.
• Real vaxtda yanacaq sərfiyyatına nəzarət və optimallaşdırma

 

4. Ballast Su Təmizləmə Sistemləri -BSTS / (Ballast Water Treatment Systems – BWTS):

     UV sterilizasiya sistemləri

• Ballast suyu daxil edilərkən ultrabənövşəyi şüalarla mikroorqanizmlər zərərsizləşdirilir.

      Elektroxlorinasiya

• Elektrik cərəyanı ilə duzlu suda xlor əmələ gətirilir və bioloji aktivlik məhv edilir.

     

    Filtrasiya və ozonlama

• Fiziki və kimyəvi proseslərlə su tam təmizlənir, ətraf mühitə zərərsiz formada boşaldılır.

 

5. Süni intellekt və məlumat texnologiyaları ilə idarəetmə:

     Real Vaxt Monitorinq Platformaları / Real-time Monitoring Platforms

• Gəminin emissiya, tullantı, ballast və enerji sərfiyyatı sensorlar və AI ilə izlənir.

      Proqnozlaşdırıcı Texniki Xidmət Sistemləri / Predictive Maintenance Systems

• Potensial çirklənməyə səbəb ola biləcək nasazlıqlar əvvəlcədən proqnozlaşdırılır.

      ATS/AIS və Satelit Təsbit Sistemləri

• Qanunsuz boşaltma və ya atıq axıtmaları peyklə və radarla izlənir.
• Məsuliyyətli orqanlara real vaxtda xəbərdarlıq göndərilir.

 

 Nəticə:

Yeni texnologiyalar sayəsində dəniz çirklənməsi ilə mübarizə artıq yalnız “reaksiya” deyil, proaktiv, ağıllı və ekoloji əsaslı yanaşmaya çevrilmişdir.

Ən çox inkişaf etdirilən sahələr:

• Neft sızmalarının dərhal aşkarlanması və yığılması
• Plastiklərin okeana çatmadan qarşısının alınması
• Ballast sularının zərərsizləşdirilməsi
• Gəmilərin karbon və kükürd emissiyalarının azaldılması

 

– Dəniz ekosisteminə zərər verməmək üçün hansı beynəlxalq sənədlər mövcuddur?

-Dəniz ekosistemini qorumaq və dəniz mühitinə zərərin qarşısını almaq məqsədilə bir sıra beynəlxalq hüquqi sənədlər və konvensiyalar qəbul edilmişdir. Bu sənədlər dənizlərin kimyəvi, fiziki və bioloji çirklənmədən qorunması, ekosistemlərin balansının saxlanılması və biodiversitenin müdafiəsi üçün hüquqi çərçivə yaradır.

Aşağıda dəniz ekosistemini qoruyan ən mühüm beynəlxalq sənədlər təqdim olunur:

 

1. MARPOL 73/78 (Marine Pollution Convention):

Gəmilərdən çirklənmənin qarşısının alınması üzrə Beynəlxalq Konvensiya

• Ən əsas və əhatəli sənəddir.
• 6 Əlavədən (Annex) ibarətdir:

• Annex I – Neft
• Annex II – Zərərli maye maddələr
• Annex III – Qablaşdırılmış kimyəvi maddələr
• Annex IV – Tullantı suları
• Annex V – Zibil və plastik tullantılar
• Annex VI – Atmosferin çirklənməsi (SOx, NOx, CO₂)

Ekosistem təsiri: Neft sızması, zibil və hava emissiyalarının ciddi şəkildə məhdudlaşdırılması.

 

2. BMDHK/UNCLOS – BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyası (1982):

    United Nations Convention on the Law of the Sea

• Dövlətlərin dənizlərdən istifadəsini və mühafizəsini tənzimləyir.
• Ətraf mühitin qorunması ilə bağlı xüsusi bölmələri (Maddə 192–237) mövcuddur.
• Dənizlərin ekoloji cəhətdən səmərəli istifadəsini və çirklənməyə qarşı beynəlxalq əməkdaşlığı nəzərdə tutur.

 

 

 

3. London Konvensiyası və Protokolu (DTAQA/ ORPC-1972 / 1996):

     “Dənizə Tullantıların Atılmasının Qarşısının Alınması” Konvensiyası

• Gəmidən və digər qurğulardan dənizə atılan tullantıların tənzimlənməsi.
• Bəzi maddələrin (ağır metallar, radioaktivlər) tamamilə qadağan olunması.

 

4. BMK / CBD – Bioloji Müxtəliflik üzrə Konvensiya (1992):

      Convention on Biological Diversity

• Dəniz və sahil zonalarında biodiversitenin qorunması və davamlı istifadəsini təmin edir.
• Dəniz Mühafizə Zonalarının (DMZ) yaradılması (Marine Protected Areas – MPA) təşviq olunur.

 

5. OSPAR Konvensiyası (Şimali Atlantik üçün):

     Dəniz Mühitinin Mühafizəsi üzrə Konvensiya

• Şimali-Şərqi Atlantik okeanında çirklənməyə qarşı mübarizə və biomüxtəlifliyin qorunması.
• Regional əməkdaşlıq əsasında çirklənmənin monitorinqi.

 

6. Qütb Məcəlləsi / Polar Code (IMO, 2017):

    Arktik və Antarktik sularda gəmiçilik üzrə Beynəlxalq Kodeks

• Ekoloji cəhətdən həssas qütb sularında yanacaq, tullantı, səs və hərəkət məhdudiyyətləri qoyur.
• Qütb ekosistemlərinin qorunması üçün gəmi avadanlığı və əməliyyat prosedurları tənzimlənir.

 

7. FAO – BMT-nin Məsul Balıqçılıq Davranış Kodeksi / (Code of Conduct for Responsible Fisheries):

• Dənizdə davamlı və məsuliyyətli balıqçılıq fəaliyyətlərini təşviq edir.
• Aşırı ovlanmanın və dəniz canlılarının tükənməsinin qarşısını almağa yönəlib.

 

8. Balast Su ilə İdarəetmə Konvensiyası / Ballast Water Management Convention (2004):

      IMO – Ballast sularının zərərsizləşdirilməsi

• Gəmi ballast suları ilə yayılmış yad orqanizmlər və patogenlərin qarşısının alınması.
• Gəmidə xüsusi Ballast Water Treatment Systems tətbiq edilir.

 

9. Basel Konvensiyası (1989):

     Zərərli Tullantılarla Əməliyyat və İdarə olunması

• Sərhədlərarası zəhərli kimyəvi maddələrin dəniz vasitəsilə daşınmasının məhdudlaşdırılması.
• Dəniz mühiti çirklənməsi riskini daşıyan maddələrin daşıması üçün ciddi qaydalar.

 

 

 Nəticə:

Dəniz ekosisteminin qorunması üçün:

• DGÇ / MARPOL – gəmi əməliyyatları və çirklənmənin qarşısı
• BMDHK / UNCLOS – beynəlxalq hüquqi çərçivə

• DƏK/MLC, CBD, Qütb Məcəlləsi / Polar Code – insan, təbiət və ətraf mühit balansını qorumağa yönəlmiş   sənədlər tətbiq olunur.

 

– Dənizdə qəza vəziyyətində olan gəmilərin təmizlənməsi və bərpa prosesləri haqqında nə deyə bilərsiniz?

-Dənizdə qəza vəziyyətinə düşmüş gəmilərin təmizlənməsi və bərpası mürəkkəb və mərhələli bir prosesdir, çünki bu cür hallar həm insan həyatı, həm də dəniz ekosistemi üçün ciddi təhlükə yaradır. Bu proseslər adətən fövqəladə cavab tədbirləri (emergency response), çirklənmənin məhdudlaşdırılması, maddi ziyanın bərpası və ətraf mühitin reabilitasiyası mərhələlərindən ibarətdir.

Aşağıda bu prosesləri mərhələli şəkildə izah edirik:

1. Hadisənin dərhal qiymətləndirilməsi (Immediate Assessment):

     Məqsəd:

• Gəminin hazırkı vəziyyətini, zədələnmə səviyyəsini, neft və ya kimyəvi maddələrin sızmasını müəyyən etmək.

    Görülən tədbirlər:

• Kapitan və ya gəmi operatoru dərhal xəbərdarlıq verir (QDFRS/GMDSS, DSC, EPIRB).
• Axtarış-xilasetmə və anti-çirklənmə qurumları xəbərdar edilir.
• İlk geolokasiya və vizual monitorinq aparılır (drone, radar, peyk və s.).

 

2. Çirklənmənin məhdudlaşdırılması və cavab tədbirləri (Containment & Response):

     Əgər neft, yanacaq və ya kimyəvi maddə sızıbsa:

• Boom (üzən baryer) qurğuları ilə sızma lokallaşdırılır.
• Skimmerlər və vakuum sistemləri ilə səthdən maye toplanır.
• Dispersantlar ilə neftin parçalanması sürətləndirilə bilər (yalnız lazım gəldikdə).
• Sorucu avadanlıqlar və materiallar (absorbent pads, pompa və s.) istifadə olunur.

 

İcraçılar:

• Dövlət FHN, liman administrasiyası, ekologiya qurumları
• Gəmi sahibi və P&I Klub nümayəndələri
• Beynəlxalq mütəxəssislər (məsələn: ITOPF- İnternational Tanker Owners Pollution Federation Limited, OSRL- Oil Spill Response Limited)

 

3. Gəminin sabitləşdirilməsi və təhlükənin aradan qaldırılması (Stabilization):

• Gəmi saya, dayazlığa oturarsa və ya su alarsa, gəminin yüngülləşməsi üçün əvvəlcə lazımsız  tullantılar, yük və yanacaq tullanılır (lightering prosesi).
• Yanalma, dalgıç yoxlaması, və zədələnmiş tankların möhürlənməsi həyata keçirilir.
• Zəruri hallarda gəmi məhdud sahəyə sürüklənir və orada sabitləşdirilir.

 

4. Təmizləmə və bərpa əməliyyatları (Cleanup & Recovery):

     Su səthində:

• Skimmer və sorucu sistemlərlə qalıq neftin toplanması
• Kimyəvi dispersantlar və filtrasiya sistemləri

     Sahil zolağında:

• Əl ilə toplanma, qum dəyişdirilməsi, bioloji parçalanma bakteriyaları  (bioremediation)
• Dəniz canlılarının qorunması və monitorinqi

 

    Suda və dəniz dibində:

• Sualtı robotlar (ROV) ilə qalıq maddələrin toplanması
• Dəniz dibinin analizi və ekosistem qiymətləndirməsi

 

5. Gəminin xilası və/yaxud ləğvi (doğranması) (Salvage or Scrapping):

• Gəmi qismən zədəlidirsə: təmir üçün yedəyə götürülür və limana aparılır.
• Tam yararsızdırsa:  saydan  çıxarılması (wreck removal) və ya kəsilib hissə-hissə çıxarılması (scrapping) əməliyyatları.
• Bütün proseslər DİHM/SOLAS, Nayrobo Saydan Çıxarılma Konvensiyası (Nairobi Wreck Removal Convention) və DGÇ (MARPOL) qaydalarına uyğun həyata keçirilir.

6. Ətraf mühitin bərpası və monitorinq (Environmental Rehabilitation):

• Zədələnmiş sualtı flora-fauna reabilitasiya proqramlarına cəlb olunur.
• Bəzi ərazilər müvəqqəti balıqçılıq və gəmiçilik qadağasına məruz qalır.
• Davamlı su, torpaq və canlı müşahidə proqramları tətbiq olunur.

 

7. Maliyyə və hüquqi nəticələr:

• Ziyanların ödənməsi üçün sığorta (P&I Club), Mülkü Məsuliyyət  Konvensiyası (Civil Liability Convention (CLC)), və Fond konvensiyası (FUND Convention) üzrə prosedurlar başlanır.
• Gəmi sahibi, operator və yük sahibi məsuliyyətə cəlb oluna bilər.
• Ekoloji cərimələr və sığorta dəyərləri milyonlarla dollar ola bilər.

 Nəticə:

Dəniz qəzasından sonra təmizləmə və bərpa prosesi:

• Tezlik,
• Təhlükəsiz texnologiya,

• Təlim keçmiş heyət
  və beynəlxalq koordinasiya tələb edən çətin, lakin zəruri bir prosesdir.

– Dəniz nəqliyyatı və gəmiçilik sahəsində çalışarkən ən çox rastlaşdığınız hüquqi çətinliklər nə olub?

-Çox yaxşı və real həyatda tez-tez rast gəlinən bir sualdır. Dəniz nəqliyyatı və gəmiçilik sahəsində çalışan şəxslər (xüsusilə dənizçilər, gəmi sahibləri və agentlər) bir sıra hüquqi çətinliklərlə üzləşə bilirlər. Bu çətinliklər əsasən əmək, müqavilə, beynəlxalq qaydaların tətbiqi, hüquqi mübahisələr və liman prosedurları ilə bağlı olur.

Aşağıda ən çox rast gəlinən hüquqi çətinliklər qruplar üzrə izah olunur:

1. Əmək və müqavilə ilə bağlı problemlər:

 

    Müqavilələrin pozulması

• Müddəti bitən müqaviləyə baxmayaraq dənizçinin evə göndərilməməsi
• Əmək müqaviləsindəki şərtlərin dəyişdirilməsi və ya kağız üzərində imzalatdırılması

 

    Maaşın gecikdirilməsi və ya ödənilməməsi

• Xüsusilə Konvenyensiya Bayrağı (FOC- Flag of Convention – gəmi sahibi və gəminin digər dövlətlərdə qeydiyyatıdır və təhlükəsizlik yoxlaması zəif olan ölkələrin bayrağı) ölkələrində qeydiyyatda olan gəmilərdə bu hallar tez-tez olur.

    Şikayət hüququnun pozulması

• Dənizçiyə şikayət forması təqdim edilməməsi, və ya şikayət verdikdən sonra işdən çıxarılma təzyiqi

2. Liman və sahil dövləti ilə bağlı hüquqi maneələr:

 

     Liman Dövlət Nəzarəti (LDN) / Port State Control (PSC) tərəfindən gəminin  saxlanılması (detention)

• Sertifikatların etibarsız olması, yanacaq qaydalarının pozulması, çirklənmə hadisələri.

    Gömrük və sənəd pozuntuları

• Sənədlərin qeyri-dəqiq və ya uyğunsuz olması səbəbilə cərimələr və gecikmələr

    Yerli qanunların beynəlxalq qaydalarla ziddiyyəti

• Məsələn: DƏK/MLC ilə uyğun olan dənizçinin hüquqları, liman ölkəsinin yerli qanunları ilə uyğun gəlməyə bilər.

3. Çirklənmə və qəza hallarında hüquqi məsuliyyət:

 

    Neft və ya zərərli maddə sızması

• MARPOL qaydalarının pozulması vəziyyətində:

• Cinayət məsuliyyəti
• Cərimələr və kompensasiya
• Gəminin sığortasının dondurulması

 

 Sübut və sənədləşdirmə problemi:

• Oil Record Book, Garbage Record Book, Ballast Water logbook düzgün aparılmayıbsa, gəmi heyəti hüquqi mübahisə ilə üzləşə bilər.

4. Bayraq dövləti və sertifikat tanınmaması:

• DHDNÇ / STCW üzrə verilmiş sertifikatların digər ölkələrdə tanınmaması
• Flaq-of-konvenyensiya (FOC- Flag of Convention) (gəmi sahibi və gəminin digər dövlətlərdə qeydiyyatıdır və təhlükəsizlik yoxlaması zəif olan ölkələrin bayrağı) səbəbilə beynəlxalq portlarda yoxlamaların artması və diskriminasiya

5. Sosial müdafiə və hüquqi boşluqlar:

• DƏK / MLC 2006 konvensiyasına qoşulmayan ölkələrdə işləyən dənizçilərin:
• Tibbi yardım almaqda
• Sığorta təminatında
• Evə repatriasiya hüququnda problemlər yaşaması
• Qəzada həyatını itirmiş dənizçinin ailəsinin hüquqi kompensasiya ala bilməməsi (sığorta olmadıqda və ya sənədlər düzgün tərtib edilmədikdə)

6. Terror, quldurluq və GLVM / ISPS pozuntuları:

• GLVM / ISPS səviyyələrinin düzgün tətbiq edilməməsi səbəbilə gəminin mühafizəsinə təhdid
• Qanunsuz giriş və liman qaydalarının pozulması nəticəsində gəmi kapitanının hüquqi məsuliyyətə cəlb olunması

    Nəticə olaraq:

 

Dənizçilik sahəsində hüquqi çətinliklərin çoxu:

• Əmək və müqavilə pozuntularından
• Beynəlxalq qaydalarla yerli qanunvericilik arasındakı boşluqlardan
• və sənədləşmə və nəzarət mexanizmlərinin zəifliyindən qaynaqlanır.

 

 

– Dənizçiliklə bağlı etik məsələlər barədə nə düşünürsünüz? Hər hansı bir etik problem ilə qarşılaşmısınız?

-Bu çox dəyərli və vacib bir sualdır. Dənizçilik sahəsində etik məsələlər, yalnız texniki və hüquqi tərəflərlə deyil, insani münasibətlər, ədalət, hörmət və peşə məsuliyyəti ilə də bağlıdır. Gəmi mühitində insanlar aylarla bir-biri ilə məhdud sahədə yaşayır və işləyir, bu isə etik davranışların xüsusilə önəmli olduğu unikal bir iş mühitidir.

Dənizçilikdə Əsas Etik Prinsiplər:

Ədalətli münasibət və ayrı-seçkiliyin olmaması

• Irq, cins, milliyyət, din və siyasi baxışlara görə fərq qoyulmamalıdır.
• Bərabər əmək haqqı və imkanlar prinsipi tətbiq olunmalıdır.

2. Peşəkar məsuliyyət və dürüstlük
   • Sertifikat və gəmi jurnallarının saxtalaşdırılması etik və hüquqi pozuntudur.
   • Təlimlər və yoxlamaların formal deyil, real şəkildə aparılması vacibdir.
3. İnsan şəxsiyyətinə hörmət və şəxsiyyətə təzyiqin qarşısı
   • Gəmidə komandirlik iyerarxiyası olsa da, psixoloji və fiziki zorakılıq qəbuledilməzdir.
   • Şəxsi məxfiliyə və şəxsi həyat haqqına hörmət edilməlidir.

4. Mühitin qorunması – etik məsuliyyət
   • Dənizə plastik tullantı və neft atmaq yalnız texniki deyil, etik cəhətdən də qəbulolunmazdır.
   • Ətraf mühitə hörmət peşə mədəniyyətinin göstəricisidir.
5. Qarşılıqlı hörmət və multikultural iş mühiti
   • Gəmilərdə çox millətli heyət olduğu üçün fərqli mədəniyyət və dəyərlərə anlayışla yanaşmaq zəruridir.

Dənizçilikdə Tez-Tez Qarşılaşılan Etik Problemlər:

 

Problem	Etik pozuntu nümunəsi
Maaş gecikməsi və ya kəsilməsi	Dənizçinin əməyinin istismarı
Sertifikat saxtakarlığı	Təhlükə yaratmaqla yanaşı, peşə etikası pozulur
Qadın dənizçilərə münasibət	Ayrı-seçkilik, təcrid və ya təzyiq halları
Zorakılıq və təhqir	Kapitan və ya zabitin səlahiyyətini sui-istifadəsi
Formal təlimlər və qeyri-real təhlükəsizlik prosedurları	Heyətin təhlükəyə hazırlıqsız qalması – həm etik, həm hüquqi pozuntu
Ətraf mühitin qəsdən çirkləndirilməsi	DGÇ / MARPOL pozuntusu və ekoloji etikaya zidd davranış

 

Etik Problem Nümunəsi (Real Ssenari):

 

Bir gəmi kapitanı yük əməliyyatları zamanı sızmanı liman administrasiyasına bildirmədən, neft axıntısını gecə saatlarında dənizə atır.
Bu həm ətraf mühitə, həm gəmi heyətinə (qanunsuzluğa məcbur edilən), həm də şirkətin imicinə qarşı ciddi etik və hüquqi pozuntudur.

Nəticə: 

Etik dəyərlər olmadan peşəkarlıq qeyri-mümkündür

Dənizçilik:

• Təkcə mühərrik, radar, naviqasiya deyil;
• Eyni zamanda güvən, şərəf, məsuliyyət və hörmət üzərində qurulmalıdır.

 

– Dənizdə hüquqi mübahisələr və münaqişələr necə həll olunur?

-Dənizdə yaranan hüquqi mübahisələr və münaqişələr – yəni dəniz hüququ pozuntuları, əmək mübahisələri, qəza halları, kommersiya anlaşılmazlıqları və ya beynəlxalq sularla bağlı problemlər – həm beynəlxalq, həm də milli mexanizmlər vasitəsilə həll olunur.

Aşağıda dənizdə hüquqi mübahisələrin necə həll olunduğu mərhələli və sistemli şəkildə izah edilir:

1. Daxili gəmi prosedurları ilə ilkin həlli:

 

Mübahisələr çox vaxt əvvəlcə gəmidə və ya şirkət daxilində həll olunmağa çalışılır:

• Dənizçi → komandir heyəti → kapitan → gəmi sahibi → şirkətin kadr şöbəsi və ya hüquqşünası
• Əmək mübahisələrində müqaviləyə əsaslanan araşdırma aparılır
• DƏK / MLC 2006-ya uyğun şikayət forması doldurula bilər
• ƏİBM / ISM sistemi çərçivəsində hadisə raportlaşdırılır və sənədləşdirilir

2. Milli dəniz orqanları və bayraq dövləti müdaxiləsi:

 

Əgər gəmidəki problem yerli səviyyədə həll olunmursa, iş bayraq dövləti və ya liman dövləti nəzarətinə verilir:

Orqan	Rol
Bayraq dövləti (Flag State)	Gəminin qeydiyyatda olduğu ölkənin nəzarəti;             əsas hüquqi məsuliyyət daşıyır
Liman dövləti (Port State)	Gəmi limana daxil olduqda yoxlama və                           tədbir görmək səlahiyyəti var
Dənizçilik Administrasiyaları	Müvafiq sənədləri, əmək şərtlərini və                             əmniyyət planlarını yoxlayır

 

Liman Dövlət Nəzarəti / Port State Control (PSC) gəmini limanda saxlayaraq (detention) və araşdırma apara bilər.

 

3. Beynəlxalq mübahisələrin həlli mexanizmləri:

 

1. A) BMDHK / UNCLOS (BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyası) çərçivəsində:

 

• Dəniz sərhədləri, balıqçılıq hüquqları, neft-qaz yataqları və suverenlik məsələləri üzrə mübahisələr

İcra  orqanları:

• Dəniz Hüququ üzrə Beynəlxalq  Tribunal (məhkəmə) (DHBT)                         International Tribunal for the Law of the Sea (ITLOS)
• Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi (BƏM)  / International Court of Justice (ICJ) – dövlətlərarası mübahisələr
• Arbitraj və ya vasitəçilik (conciliation) mexanizmləri

 

1. B) Ticarət və kommersiya mübahisələri üçün:

• Çarter Parti, Konosament və Fraxt  (Charter party, bill of lading, freight) anlaşmalarından doğan mübahisələr

Həll yolları:

• Arbitraj (məs. London Maritime Arbitrators Association – LMAA)
• Əlaqəli dəniz məhkəmələri
• FOSFA, GAFTA kimi ixtisaslaşmış arbitraj qurumları

 

 

 

4. Sığorta və kompensasiya mübahisələri:

 

Əgər gəmi qəzası, yaralanma, ölüm, yük itkisi və ya çirklənmə hadisəsi baş verərsə:

• Məsul tərəf → P&I Klub vasitəsilə zərəri kompensasiya edir
• Zərər çəkmiş tərəf → iddia məktubu, sığorta sənədləri, faktlar və şahid ifadələri təqdim etməlidir
• Əgər sığorta tərəfi ödənişdən imtina edərsə → hüquqi iddia qaldırıla bilər

5. Əmək mübahisələri üzrə hüquqi dəstək:

 

• NİBF (Nəqliyyat İşçilərinin Beynəlxalq Fereasiyası)                                                             ITF (International Transport Workers’ Federation) – dənizçilərin əmək hüquqları üzrə beynəlxalq müdafiə təşkilatıdır.

• Yerli həmkarlar ittifaqları və hüquqşünaslar:

• Əmək şərtlərinin pozulması
• Ödənilməyən maaşlar
• Həddindən artıq iş vaxtı
• Şikayət formasının rədd edilməsi və ya cəzalandırılma

 

Dənizçilər gəmidən və ya limandan NİBF/ ITF və ya BƏT/ILO orqanlarına birbaşa şikayət göndərə bilər.

Nümunə Hadisə:

 

Gəmidə qəza baş verir, bir dənizçi ağır xəsarət alır, lakin hadisə gizlədilir və sığorta aktivləşdirilmir.

Bu halda:

• Dənizçi və ya ailəsi MLC əsaslı hüquqi şikayət verə bilər
• Gəmi limanda detensiya edilə bilər
• İşəgötürən kompensasiya ödəməli, cərimələnməli və ya məhdudiyyətlərlə üzləşməlidir

 

 Nəticə olaraq:

 

Dənizdə hüquqi mübahisələrin həlli üçün çoxpilləli və beynəlxalq hüquqla tənzimlənən mexanizmlər mövcuddur.
Əgər mübahisə gəmidə və şirkət daxilində həll olunmursa, dənizçi və tərəflər üçün:

• Milli orqanlara
• Beynəlxalq təşkilatlara (NIBF/ITF, BDT/IMO, BƏT/ILO)
• Arbitraj və məhkəmə sistemlərinə

çıxış hüququ tam şəkildə təmin olunur.

 

Söhbət etdi :Tural BALABƏYLİ

“DSD”İB-nin analalitik informasiya bölməsinin rəhbəri