Təranə Fazilqızı
(Hekayə)
Qatardan platformaya gedən adamların hay-küyü, arabaların çoxluğu Yusif kişini karıxdırdı. Üzünə düşən yağış damcılarında kəsif rütubət qoxusunu ciyərlərinə çəkib sağa-sola fırlandı. Ayağına dolaşan çamadanı sürütdüyub vağzalın gözləmə zalına keçdi. Boş oturacaq tapıb əyləşdi. Palçığa bulaşmış şalvarına, lehməli ayyaqabılarına baxıb köksünü ötürdü. Axır ki, 52 il, 3 aydan sonra, soyuq Ukrayna torpağından Vətəni Azərbaycana qayıtmışdı.
Həyəcandan ürəyi şiddətlə döyündü, doğma kəndinə qovuşmağa bir neçə saat qalsa da, deyəsən gəldiyinə peşman olmuşdu. İşdi şayəd birdən qohumları onu soyuq qarşılasaydılar o, nə edəcəkdi? –deyə, düşündü. Vaxt-bivaxt yuxularında gördüyü küknar ağacı, su dəyirmanı, o müdhiş günün ona deyilən “oğru balası” damğasını ömürlük yaddaşına həkk etmişdi. Hadisələrin kəskin dəyişkənliyi onu kənddən qaçmağa vadar etmişdi. O zamanlar gəncliyin saflığından elə düşünürdü ki, onu axtaracaq, nigaran qalacaqdılar. Lakin…
Bir neçə gündən sonra, ünvanı bilindiyi zaman belə, heç nə dəyişməmiş, atası, qohumlar tərəfindən adi qəbul olunmuşdu. Atası bir-iki ağız danlasa da, son sözü belə olmuşdu:“Bəlkə də səninçün belə daha yaxşıdı, oğul”.
Bu onu sarsıtmışdı. Zamanı geri qaytara bilsəydi, nə küsüb gedər, nə də öz içinə qapılardı. Nələri edərdi, yüz fikirləşsə də artıq gec idi, olan olmuşdu…
Vətən həsrəti onu için-için göynətsə də, küskünlüyü ürəyində qübar bağlamış, zamanla qürura, yaş ötdükcə onu kövrəkliyə gətirib çıxarmışdı…
Ətrafa yayılan xalq musiqisi iliklərinə qədər işlədi. Gözləri doldu. Əlini ağarmış sıx saçlarına daraq kimi çəkərək qocalğın kövrəkliyiınə acığı tutdu…
***
Yusif ata-anasının sevimli övladı, böyük nəslin törəməsi, Ələkbər kişinin oğlu idi. Atası kənddə sayılıb-seçilən kişilərdən, anası gəlmə ruslardan idi. Deyilənə görə, o, cəmi dörd ay ana məhəbbəti, nəvazişi görmüşdü. Çobanlıq etməsi, qonum-qonşu işinə yarıması o zamanlar Yusifin eyninə də deyildi. Ona toxunan əmi arvadları tərəfindən haqq-nahaq döyülməsi, yaşıdlarının onunla oynamaması idi…
İrina bir neçə il idi ki, qabaqcıl rayonun baş idarəsində mühasib işləyirdi. Qəfil gələn yoxlama onun rahatlığını əlindən almış, yuxusuna haram qatmışdı. Səhər tezdən müfəttişlər idarəyə gəlib bütün sənədləri diqqətlə nəzərdən keçirər, pul kağızları hesablanar, hesabat aparılardı. Nahar fasiləsi zamanı bir-birindən dadlı bişirilmiş yeməklər belə, gələn qonaqların eynini açmazdı. Onun üçün bu yoxlamalar üzücü olsa, da, hesabat verir, gün batandan sonra evə qayıdırdı. İşində nöqsan tapmağa çalışan yoxlama bir yana, yeni doğulmuş körpənin çığırtısı da ona dinclik vermirdi. Körpə aramsız ağlamığı ilə, elə bil bədbəxtliyin astanada olduğunu bildirirdi. Ona dikilən şübhəli baxışların altında sıxıldıqca sıxılır, dili topuq vururdu. Elə düşünürdü ki, hər an qolu qandallı apara bilərlər. Bu hiss canını üşüdür, onu vahiməyə salırdı.
Bir aya yaxın aparılan gərgin yoxlama nəticəsində böyük yeyinti olduğunu aşkar etdilər. Küllü miqdarda dövlət pulu mənsimsənilmişdi. İrina həyat yoldaşı Ələkbərdən kömək diləsə də, o, bu ləkəni silməkdə aciz idi. Gücü çatan, əli yetən qapı qalmamışdı ki, döyməsin. İkinci dünya müharibəsindən yenicə rahatlığa çıxan rayon, kənd camaatı arasında bu hadisə çox böyük əks-səda vermişdi. Hamının canına vəlvələ düşmüşdü. Dövlətin, xalqın malına göz dikənlərin sayı günbəgün çoxalır, vətən xainləri həbs olunurdu. O günlər İrinanın da adı oğruluqda, küllü miqdarda haram tikə yeməkdə hallanırdı. Kənddə adamların üzünə şax baxa bilməyən Ələkbərin xəcalətdən qaməti əyilmiş, bir neçə gündə qocalmışdı.
Qəfil gələn bədbəxtlik, körpənin anadan ayrı düşməsinə səbəb oldu. Ayrılıq zamanı İrina Yusifi qucağında sıxaraq, yana-yana öpüb bağrına basır, ağlayır, fəryad edirdi. Doyunca görmədiyi, əzizləmədiyi körpəsinin əllərinə, boynuna diqqətlə baxır, onun hər cizgisini yaddaşına köçürmək istəyirdi. Körpəsini gül kimi qoxulayan ananın naləsi, fəryadı ən qəddar adamda belə mərhəmət hissi oyadırdı. Yaxın qohum-əqraba bir-birinin üzünə baxmaqdan belə çəkinir, İrinanın halına acıyırdılar. Qadınların vay-şivəsindən fərqli olaraq, kişilər siqareti üfürməklə dərdi özlərindən uzaq etməyə çalışırdılar…
***
-“Dayı, o siqaretdən birini də mənə ver!” Oğlanın cır səsi Yusif kişini xəyallardan ayırdı. Əsəbi halda könülsüz siqaret verdi. Bu azmış kimi, oğlan alışqanda istədi. Xatirələrdən ayrıldığına görə, ürəyində oğlanı məzəmmət etsə, də, siqaretini yandırdı. Oğlan sağ ol,- deyib uzaqlaşdı.
Yusif götür-qoy edib düşündü. Yaxşı, Bakıya gəlməyinə gəldim. Bəs, indi nə edim. Yoox, hələ xeyli vaxt var, lazım olsa rayona axşamüstü də gedərəm. Qoy bir kafedən-zaddan tapıb bir loxma çörək yeyim, sonrası Allah kərimdi.
Yusif gözləmə zalındakı skamyadan çətinliklə ayağa qalxıb yeridi. Bayıra çıxan kimi yağışın ara verdiyini, hətta Günəşin çıxdığını görüb sevindi. Canını oxşayan bu istilikdən məst oldu. Həsrət qaldığı doğma havanı sinə dolusu içinə çəkdi. Xoşalannıb gözlərini yumdu. Fikrini cəmləşdirib Basin küçəsinə doğru istiqamət aldı. Əzəmətli binalar, önünə açılan park, qarışqa kimi tələsən insanlar, ona fərəh verdi. Bakı çox dəyişmişdi. Bu illər ərzində rusiya telekanallarında Azərbaycan haqda hər hansı məlumatı acgözlüklə dinləmiş, yaxşı xəbər olanda rus qohum-əqrabasına çəpəki baxıb, Vətəni ilə qürur duymuşdu. Ailə qurduğu qadın dini-dili bir olmasa, da, hər zaman onunla həmfikir olmuş, qayğısına qalmışdı. Lakin, son zamanlar taleyinə vurulan zərbələrdən biri də, yoldaşının yataq xəstəliyinə tutulması olmuşdu.
İndi o, umu-küsünü unudaraq üz- gözündə sevinc, Bakı küçələrində ahəstə yeriyir, hər tərəfi sevgi dolu baxışlarla nəzərdən keçirirdi. Burnuna dəyən yemək qoxusu mədəsinə şirə kimi yayıldı. Ağzını marçıldadtdı. Ürkək halda boylandı. Qapıda müştəri gözləyən oğlanın –“Xoş gəlmisiz, buyurun” – deməsi içəri girməyinə imkan yaratdı.
Oğlan pəncərəyə yaxın boş stol göstərib uzaqlaşdı. Çamadanı stolun altında yerləşdirdi. Özündən razı halda pencəyinin düyməsini açdı. Yerini rahtlayıb oturdu.
Ətrafa göz gəzdirdi. İçəridə seyrək olsa, da, adam vardı. Ağ süfrəli stolların üzərlinə qoyulmuş güllər, stulların başına keçirilmiş üzlüklər kafedəki səliqə-səhmandan xəbər verirdi. Əlində kağız –qələm tutan oğlanın ona yaxınlaşıb:
-“Nə yeyəcəksiz?”- sualına düşünmədən çoxdan yemədiyi küftəbozbaşı sifariş verdi.
Oğlan gülümsəyib getdi. Yusif kişi sifarişindən məmun halda yerində qurcandı. Adəti üzrə hər iki əlini saçına daraq tək çəkərək səliqəyə saldı.
Bir neçə dəqiqədən sonra süfrəyə qoyulan göy-göyərti və təndir çörəyinin qoxusu uzaq keçmişdə olan bir hadisəni yadına saldı.
***
Kənddə məktəb olmadığına görə, bütün uşaqar kimi o da qonşu qəsəbəyə məktəbə gedirdi. Digər uşaqlar istirahət etdiyi zaman Yusifə aman verməyən əmi arvadarı bir-birin qəsdinə duraraq:
“-Yusif, get su gətir”, “A, yetim səniynənəm e, eşitmirsən, odunumuz qurtarıb!”, “Başın batsın, sən hələ burdasan?!”. Belə günlərin birində o, qucaq dolu odunu həyətə tullayıb təndirə tərəf götürüldü. İsti çörəklərin ətri axşamdan ac yatan Yusifi bir təhər etmişdi. Təndirin yanında istidən xumarlanıb quyruğunu oynadan pişikdən başqa heç kəs gözə dəymirdi. Əlini çörəyə uzatmağı ilə qaynar maşanın qoluna dəyməyi bir oldu. O, kimin vurduğunu oyrənməkçün qəzəblə arxaya döndü. Əmisi arvadı Gülnazın ikrah dolu səsi onu ağlamaqdan güclə saxladı.
-“Ay yetim, çirkli əlini çörəyə vurma! Rədd ol, işini gör, sonra zəhərrənərsən!”
O, ağrıdan ufuldadı. Ürəyinə neştər kimi batan sözlərdən səsini də çıxartmadı. Əlini çörəkdən çəkib yazıq-yazıq uzaqlaşdı…
***
Buğlana-buğlana gətirilən bozbaşın qoxusu ətrafa yayıldı. Afisiant- “Nuş olsun”-deyərək uzaqlaşdı.
O, iştahı küssə də, əlini könülsüz halda çörəyə uzatdı…
Kafedən çıxanda sərin meh əsirdi. Qarnı tox olsa, da, kefi yox idi. Yaxınlıqdakı parka gedib oturdu. Ürəyindən keçdi ki, bu çamadan olmasaydı əməlli-başlı rahat gəzərdi. Artlq yük kimi çamadanı bir kənara tulladı. Siqaret çıxarıb yandırdı. Tüstüdən yaranmış burulğanı əli ilə havada yelləyərək gözlərini məchul bir nöqtəyə dikdi…
***
Günlər-aylar sürətlə keçir, Yusif böyüyürdi. Uzun boyu, bəyaz siması, qaşqabaqlı vücudu ona ümumilikdə yaraşıqlı görkəm verirdi.
O, əmisi uşaqlarıyla qaynayıb qarışmırdı. Tək-tənha dolanmağına böyüklər səbəbkar olsa da, atası Ələkbər kişi onu adama yovuşmazlıqda, tərslikdə danlayar, məzəmmət edərdi. Son günlər kənddə dolaşan xəbərlərdən biri də atasının evlənmək fikrinə düşməsi idi. Yusifə qaranlıq qalan bəzi məqamları atasıyla bölüşmək istəsə də, həmişə ondan çəkinir, ehtiyat edirdi. Həmən gün hərrənib-fırlanıb atasına yaxınlaşdı:
-“Ata, vaxtın varsa danışa bilərik?
Ələkbər oğlunun arıq vücudunu ilk dəfə görürmüş kimi ona diqqətlə baxıb dedi:
-Həəə Yusif, mənim də sənə deyəcəklərim var. O, əlini Yusifin kürəyinə qoyub “Gəəl, gəl, gedək bala”, – deyə, evə sarı üz tutdu. Atasından bunu gözləməyən Yusif, ona çatmağa çalışdı. Onlar böyük otağa keçib, üzbəüz oturdular. Nigarançılıq ikisinin də üzündən oxunsa da heç biri danışmırdı. Yusif özünü toxtatmağa çalışsa, da, nədən, necə, başlayacağını bilmirdi. Ələkbər kişi dərindən köks öturüb dedi:
-“Eh Yusif, Yusif! Keçən illər ərzində çox hadisələr olub. Bilmirəm indi bunu sənə danışmağın yeri var, ya yox, amma istiyirəm biləsən. Dərdimi unutmaqdan ötrü gecə-gündüz işləmişəm, təki boş vaxtım olmasın, heç nə fikirləşməyim. İşimin çoxluğunu bəhanə edib səndən uzaq gəzmişəm. Ona görə yox ki, səni istəmirəm. Yox, bala, sadəcə sənin mənə verə biləcəyin suallardan qorxmuşam. Hər kəsin anası olduğu halda, bəs mənim anam hanı deyərək, məni sorğu-sual edəcəyindən narahat olmuşam. Həmişə səni görəndə vicdan əzabı çəkmişəm, xəyalən ananı yanımda hiss etmişəm. Bilirsən niyə? Çünki sənin gözlərin eynən anankı kimidi. Ananın cizgilərini səndə axtarmış, yatdığın vaxt başımı başına söykəyib gizlincə ağlamışam. Səhər açılanda qazanc dalınca gedib, şər qarışanda evə qayıtmışam. Hələ körpə ikən ana sevgisindən uzaq əmi arvadlarının tənəsində, danlağında böyümüsən. Bunları sən deməsən də, mən bilirəm oğul! Mən də az əziyyət çəkməmişəm. Nə deyim, sözün qısası eşitməmiş olmazsan. Mən evlənirəm.
O, əlini dizinə qoyub ayağa durdu. Yaxınlaşıb nəvazişlə Yusifin saçına sığal çəkdi.
-“Maşallah olsun, day böyüyüb yekə oğlan da olmusan. Bu gün sabah məktəbi qurtaracaqsan. İnstituta hazırlaş, gedərsən Bakıya, Həsən əmingilə. Allah kərimdi bəlkə elə girdin də. Bu dünyanın işini bilmək olmur bala”. O sözünə ara verib getməyə hazırlaşanda Yusif həyəcanlı səslə:
-Ata, məni anamın taleyi maraqlandırır. Niyə onu azad etmədin? Əlaqələriniz necə oldu ki, kəsildi?
Otaqdan çıxmağa hazırlaşan Ələkbəri Yusifin sualı çaşdırdı. O, bunu gözləmədiyindən duruxub nə edəcəyini bilmədi. Otaqda var-gəl edib, stulda əyləşdi. Əllərini gicgahına aparıb ovuşdurdu, barmaqlarını bir-bir sıxaraq, yerində qurcandı. Çətinə düşdüyü vücudundan bəlli idi.
Yusif, mən yaxşı ər, ata ola bilmədim. Bəlkə də, danışacağım hadisədən sonra sənin gözündən düşəcəm, amma Allah şahiddi nə etmişəmsə sənə görə olub. Deməli qismət belə imiş. Tanrının yazdığı taleni pozmaq heç birimizin əlində deyil!
Təlaşdan Yusifin rəngi ağardı. Atasını heç vaxt belə görməmişdi. İlk dəfəydi ki, böyüklər kimi oturub söhbət edirdilər. O, oğluna baxıb dedi:
-Mənim taleyim gətirmədi, bala! Anan türmədə yatandan sonra el-obaya çıxa bilmədim. Hər yerdə məndən, anandan danışdılar. Mümkün deyildi, dözə bilmirdim tənəli baxışlara. Üzümə gülüb təskinlik verənlər, kənardan dalımca danışırdılar, arvad kimi qeybət edirdilər. Yaxın qohum əqrəba, əmilərin yığışıb məşvərət, məsləhət etdik. Qərara alındı ki, mən türməyə gedəndə anana sənin ölüm xəbərini verim. Bu gələcəkdə həm ona, həm də sənə yaxşı olardı. Onsuz da ona olan olmuşdu. İçəridəki hadisələr azdan-çoxdan bizə gəlib çatırdı. Anan sənin xiffətini çox çəkirdi. Zindanda belə Yusifim deyib, gecə-gündüz ağlar, yeməkdən belə imtina edib zarıyarmış. Biz zamanla ötüb keçəcəyini düşünmüşdük deyə, sənin ölüm xəbərini ona çatdıranda həyəcandan qışqırıb ürəyi getmişdi. Özünə gələndə isə bircə bunu demişdi:
“Ələkbər, mənim həyatım məhv oldu. Burdan nə vaxt çıxacağım da məlum deyil. Demək bizimki bura qədərmiş. Səni and verirəm Yusifin ruhuna məni axtarma”- deyib, görüş zalını tərk etmişdi.
Düzü çox keçməmiş mən də boşanmaya ərizə verdim. Ona bu xəbəri çatdırsalar da, heç nə deməmişdi. Bir-iki dəfə görüşə çağırsam da gəlmədi. Taleyinə, qəzavü-kədərinə körk olub oturdu.
Mənə elə baxma, Yusif! Nə etmişəmsə, sənə görə olub. Sonralar günahımı yumaq istəsəm də alınmadı, onu tapa bilmədim. Öyrənib araşdırdım, məlum oldu ki, nümunəvi dustaq kimi rəhbər işçilərin diqqətindən yayınmayıb. İşi azalıb, icbariyə keçib. Həmin dövrdə türmədə işləyən rus generalının anandan xoşu gəlibmiş, ailə qurub onunla birlikdə Azərbaycandan getməyi təklif etmişdi. O, da buna razı olmuşdu. İndi illər keçəndən sonra, hardasa vicdanım rahatdır ki, ərə gedib, yəqin ki, indi uşaqarı da var.
Oğlunun pörtmüş üzünü görmək ona ağır olsa da, heç nə demədən otaqdan çıxdı. Yusif, duyunləmiş barmaqlarını ovcuna sıxıb oturmuşdu. Boğazında ilişib qalmış düyünü ha udqunsa da içəri ötürə bilmirdi. Gözləri bərəlmiş halda özünü həyətə atdı. Ürəyi gicgahında vurur, əli-ayağı əsirdi. İtirəcəyi heç nə yox idi, bundan sonra nə edəcək, hara gedəcək deyə, düşünürdü. Məzun olmasına azı 10 gün qalmışdı. Kaş ki, bu günləri sakit yola verə bilsəydi…
Səhər üz-gözü şişmiş yorğun halda yuxudan durdu. Heç nəyə həvəsi yox idi. Axşamdan götür-qoy etsə, də, gümanı qonşu kənddə yaşayan Rəhmana idi. Ara-sıra eşitdiyi sözlərdən belə məlum olmuşdu ki, böyük qardaşı Rusiyada şaxtaçı işləyir. Yaxşı da pul qazanır. Bircə ümidi, təsəllisi o oğlan idi. Tez bir zamanda onunla danışacaq, çıxıb gedəcəkdi. Heç vaxt belə qətiyyətli olmayan Yusif birdən – birə dəyişmiş, özündə cəsarət duymuşdu.
Nəhayət gözlədiyi gün gəlib çatmışdı. Qonşu kənddəki oğlan ona kömək edəcəyini, tezliklə gedəcəyini etmişdi.
Bu gün sonuncu gün idi. Yaşadığı evi, böyük həyəti, dəyirmanı da yaddan çıxartmamış, sevdiyi yerləri bir-bir dolaşmışdı. Atasına oğrun-oğrun baxıb, onun hər cizgisini yaddaşına köçürmək istəyirdi. Özünə söz vermişdi, varlanıb iş adamı olanda heç kimi axtarmayacaqdı. Sənədlərini və bir neçə nimdaş əyin başını axşamdan hazırlayaraq gecəylə kəndi tərk etmişdi…
Sonra, nələr gəlməmişidi başına. Döyülmüşdü, söyülmüşdü, ac qalmışdı. Anasını axtarıb tapmaq üçun kimlərə ağız açmamışdı. Düz iyirmi səkkiz ildən sonra, rus kanallarının məhşur verilişlərindən biri olan “Gözlə məni” verilişiylə Moskvada yaşadığı anasının ailəsini tapmışdı. Verilişdə olan ilk görüş?!. O anı unutmaq mümkün deyildi. Qundaqda körpə ikən anasından ayrılan Yusif, sonralar bu görüşü xəyalında nə qədər canlandırmışdı. Bəstə boylu, ağarmış saclı bir qadının ona sarı əllərini geniş açaraq gəldiyini gördükdə çaşqınlıq içində yalnız bir kəlmə söz “-Ana”, deyib, fəryad etmişdi.
Ana və balanın bir-birinə sarılaraq ağlamağını seyr edənlər göz yaşlarını saxlaya bilmirdilər. Bu arada İranın huşunu itirərək yerə yıxılması səhnədə çaxnaşmaya səbəb olmuşdu. Həkimlərin səyi nəticəsində özünə gələn qadına həyacanlanmaq olmaz,– deyə tele-pavilyondan kənarlaşdırmışdılar.
Ögey atalığı bu hadisədən sonra, Yusifin anasıyala görüşməyini qəti qadağan etdi. Səbəb isə, qadının “epilesiya” xəstəliyinə tutulması idi. Ona həyəcanlanmaq, təşvişə düşmək olmazdı. Sonralar öyrənib bildi ki, anasının iki övladı olub. Bacı və qardaşı olan Yusif ortalıqda qalmışdı. İllərin həsrəti onu anasına qovuşdursa da, belə çıxırdı ki, o heç kimə nə anasına, nə də gənc xanımla ailə qurmuş atasına lazım deyil. Taleyinə lənətlər yağıdararaq yenidən Ukranyaya yola düşmüşdü…
Atasının ölüm xəbərini eşidəndə belə rayona getməmiş, incikliyini açıq şəkildə bildirmişdi. Bəs indi nə olmuşdu, əmisi uşaqlarından vurulan teleqramları, gələn zəngləri yadına saldı. İllər keçəndən sonra, az qala ayda üç dəfə Yusifə zəng edib hal-əhval tutur, onunçün darıxdıqlarını dönə-dönə dilə gətirirdilər. Nədən idi bu narahatlıq? Əvəllər bu zənglər onu əsəbləşdirsə də, sonradan həyəcanla gözləməyə başladı. Ürəyində götür-qoy edib acılarını xatırladığı zaman heç kimi görmək, səsini eşitmək belə istəmirdi. Bir az keçib hirsi soyuyandan sonra, içindən gələn gizli bağlantı onu qohumlarının yanına dartıb aparırdı. Yəni, doğurdanmı onlar Yusif üçün qəribsəmiş, ya da, yaşa dolduqları üçün onu axtarmağa başlamışdılar?! Yarı ac, yarı tox keçirtdiyi ağır uşaqlıq illərini, həmişə kinayə ilə eşitdiyi “urus yetimçəsi” sözünü axı necə unuda bilərdi?! Lakin, bütün bunlara baxmayaraq, qohumlarının bu dəyişikənliyi ürəyindən idi.
Keçənə güzəşt deyib, qol saatına baxdı. Gün batır, şər qarışırdı. Skamyada çox oturduğundan qıçları keyləşmiş, bədəni ağırlaşmışdı. Belə getsə axşamı da Bakıda qalası olacaqdı. O, qərar vermiş kimi əminliklə kənara atdığı çamadanı götürüb yola düzəldi. Soraqlaşıb rayonlara gedən “20 yanvar” massivinə daxil oldu. Bir sürücüylə sövdələşmədən sonra, maşına əyləşib üz tutduğu rayona istiqamət aldı…
.
