Dünya yaranandan bəri insanlığın əzəli dərdi dəyişməyib. Zalım yenə güclüdür, mərd yenə sıxılır, ədalət yenə gecikir.
Zaman, məkan, dövran dəyişsə də, insanın bu dünyadakı sınaqları dəyişmir. Ədalət axtarışına çıxan hər bir vicdanlı qəlb anlayır ki, bu dünyanın ölçüsü bərabərliklə deyil, bəzən ədalətsizliklə çəkilib. Məhz bu gerçəyi poetik dillə, hikmət yükü daşıyan dərin mənalarla ifadə edən şair dünyanın mahiyyətini tənqid etməklə yanaşı, insan taleyinə işıq tutmağa çalışır. Onun misralarında həm fəlsəfi ümidsizlik, həm də hikmətlə yoğrulmuş bir qəbul var: “Əzəl gündən dünya belə dünyadır.” Bu bir cümlə deyil, əsrlərin sınağından keçmiş bir hökm, bəşəri bir nəticədir.
ƏZƏL GÜNDƏN DÜNYA BELƏ DÜNYADIR
Könül verdik sözə, şeirə, qəzələ,
Aldanmağa bu da bir cür bir tələ,
Heç inanma bir gün dünya düzələ,
Əzəl gündən dünya belə dünyadır.
Dəyirmanı gecə-gündüz işləyir,
Mərdi qovur, namərdinə baş əyir,
Zalımlara qucaq açıb gəl deyir,
Əzəl gündən dünya belə dünyadır.
Qənimidir dilsizinin, fağırın,
Kor eyləyir tüstüsündə sağırın,
Kürəyinə yıxır dərdin ağırın,
Əzəl gündən dünya belə dünyadır.
Qarasına-qurasına bəxt verir,
Şah eyləyir qanicəni, taxt verir,
Hər gələnə getmək üçün vaxt verir,
Əzəl gündən dünya belə dünyadır.
Verdiyindən aldığının sayı çox,
Eləmədi bir kimsəni gözü tox,
Əlövsətin hesab sormaq haqqı yox,
Əzəl gündən dünya belə dünyadır.
ŞEİRİN TƏHLİLİ :
Bu şeir bəşərin minillik müşahidələrindən süzülüb gələn bir hikməti ifadə edir. İnsan dünyası dəyişmir. Şair “Əzəl gündən dünya belə dünyadır” misrası ilə dünyanın düzəlməzliyinə, onun köklü ədalətsizliyinə və insanın bu düzənin içində çəkdiyi əzaba diqqət çəkir. Şeir həm fəlsəfi, həm də sosial tənqid yönümlüdür. Burada bir insanın deyil, bir xalqın, bir nəsil nəsil ağrılar daşıyan bəşərin səsi duyulur. Şair “Könül verdik sözə, şeirə, qəzələ” deyərək sözə, sənətə, bədii düşüncəyə bağlanan saf insanların da bu dünyada aldanış içində olduğunu bildirir. Bu sətirlərdə bir sənətkarın qəlb ağrısı var, o, gerçək dünyanı ədalətə, gözəlliyə çevirmək istəyir, lakin dünyanın sərt qanunları buna imkan vermir. Növbəti bənddə “Mərdi qovur, namərdinə baş əyir” misrası ilə ədalətsiz bir düzənin kəskin təsviri verilir. Bu, bəşər tarixinin dəyişməyən qanunudur. Mərd və doğru insanlar çox vaxt sıxılır, namərdlər isə zirvələrdədir. Bu sətirlərdə tənə, acı və eyni zamanda qəddar bir reallığın poetik təsdiqi var. Üçüncü bənddə şair “Qənimidir dilsizinin, fağırın” deyərək cəmiyyətin zəiflərə qarşı amansız münasibətini göstərir. Burada “dilsiz” və “fağır” simvolik obrazlardır. Haqqını deməyə, özünü müdafiə etməyə gücü çatmayan, saf və səmimi insanların timsalıdır. Dünya onların düşməninə çevrilir, onları tüstüsündə kor və sağır edir. Bu misralar həm sosial ədalətsizliyin, həm də mənəvi korluğun acı etirafıdır. Dördüncü bənddə şair daha ümumi fəlsəfi nəticəyə gəlir: “Qarasına-qurasına bəxt verir, şah eyləyir qanicəni, taxt verir.” Bu misralar insanlığın mənəvi deqradasiyasını simvolizə edir. Burada ədalət, dəyərlər, əxlaq alt-üst olub. Zalımlar şah olur, vicdanlar unudulur, ədalət taxtdan salınır. Son bənd isə şeirin kulminasiya nöqtəsidir. Şair dünyanın səxavətini inkar edir:
“Verdiyindən aldığının sayı çox.”
Bu dünyada insan nə qədər çalışsa, nə qədər versə də, aldığı qarşılıq çox zaman haqsız, az və ya mənasız olur. Hətta Əlövsət kimi ədalətli bir obrazın da “hesab sormaq haqqı yox”, yəni bu dünyada heç kim ədalət tələb edə bilmir. Bu misralar dərin bir istefa, lakin eyni zamanda həqiqəti qəbul etmə fəlsəfəsidir. Şair dünyanı tənqid etmir, onu olduğu kimi qəbul edir. Çünki bilir ki, bu düzəni dəyişmək insan gücünü aşan məsələdir.
Beləliklə,
“Əzəl gündən dünya belə dünyadır” ifadəsi bu şeirin fəlsəfi və mənəvi məğzini müəyyənləşdirən, onu hikmət səviyyəsinə qaldıran əsas fikirdir. Bu cümlə həm qəzavü-qədərin qəbuludur, həm də insanın öz əqidəsinə sadiq qalmasının simvoludur. Şair insanı ədalətsiz dünyaya baxıb ümidsizliyə düşməməyə, lakin reallığı da inkar etməməyə çağırır. O, deyir ki, dünya dəyişməsə də, insan mərd və saf qalsa, bəlkə də elə bu da dünyanın düzəlməsi üçün bir ümiddir. Bu şeir təkcə bir şeir deyil, zamanın üzünə tutulmuş güzgüdür və o güzgüdə biz həm öz taleyimizi, həm də dünyanın əbədi halını görürük, çünki “əzəl gündən dünya belə dünyadır.”
✍ Sevil Azadqızı
28.11.2025
