Cəmiyyətin dayağı onun dəyərlərində, insanların bir-birinə olan hörmətində və qarşılıqlı etimadındadır, ədalət isə bu dayağın ən möhkəm sütunudur.
İnsanların haqlı-həqsiz, zəif-güclü arasında fərq qoymadan, vicdan və qanun çərçivəsində hərəkət etməsi cəmiyyətin sağlam inkişafının göstəricisidir. Lakin zaman-zaman şəxsi mənfəət, qısqanclıq və güc arzusu ön plana çıxdıqca, ədalət hissi kölgəyə çəkilir, bəzən isə tamamilə itir. Bu zaman insanlar arasında ümidsizlik yaranır, etimad sarsılır və mənəvi boşluq dərinləşir. Belə cəmiyyətdə insanlar haqsızlığa göz yummağa, əziz dəyərləri ayaqlar altına almağa başlayır. Atalarımız deyirdi ki, “Haqqı batıran, sabahı itirər,” və bu kəlam həqiqətən də cəmiyyətin mənəvi zəifləməsinin qısa, lakin dərin ifadəsidir.
Yaltaqlıq isə bu mənzərənin ən qorxulu tərəflərindən biridir. Yaltaq insan cəmiyyətdə haqsızlığa boyun əyir, dürüstlük və vicdan prinsiplərini ayaqlar altına alır, kiminsə qəlbini qazanmaq, mövqe və mənfəət əldə etmək üçün həqiqəti gizlədir, saxtakarlıq edir və başqalarının hüquqlarını tapdalayır. Atalarımızın “Yaltaq dost yandırar, sadiq dost qoruyar” deyimi buradakı gerçəkliyi ən səmimi şəkildə göstərir. Yaltaqlığın yalnız fərdi səviyyədə deyil, eyni zamanda cəmiyyətin bütün quruluşuna zərər verdiyi açıq-aşkar görünür. İnsanlar yaltaqlığın qarşılığında mükafatlandırıldığı bir mühitdə vicdan və ədalət anlayışı zəifləyir, düzgün davranışın və dürüst əməlin dəyəri itir, ədalətə olan inam sarsılır.
Belə bir mühitdə ədalətsizlik və yaltaqlıq cəmiyyətin hər küncünə sirayət edir, insanların vicdanını uyuşdurur, fərdlərin özünə hörməti itir və sosial ədalət yalnız formal olaraq qalır. Gənc nəsillər də ədalət və dürüstlük əvəzinə yaltaqlığı öyrənir, bu isə uzun müddətli mənfi təsir yaradır. Ədalət və vicdanın yoxluğu insanları qorxaq və qərəzli edir, haqsızlıq isə adilərin səbrini sınayır. Atalar sözü də bunu xatırladır: “Ədalət gec olsa da, gecikməz,” – amma əgər cəmiyyətin özü ədaləti unutsa, gec də olsa heç bir nəticə verməz.
Nəticə etibarilə, cəmiyyətdə ədalət hissinin itməsi və yaltaqlığın yayılması həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə dağıdıcı təsir göstərir. Ədalət olmadan cəmiyyət öz mənəvi dayağını itirir, insanlar arasında etibar sarsılır, vicdan prinsipləri zəifləyir, gənclər isə bu mənəvi boşluğun mirasçısı olur. Yalnız dürüstlük, vicdan və ədalətə sadiqlik bərqərar olarsa, cəmiyyət sağlam, güclü və davamlı qala bilər. Yaltaqlığın əksinə olaraq, ədalət hər zaman qorunmalı və təşviq edilməlidir, çünki ədalət itdikdə, cəmiyyət özü ilə birlikdə gələcək nəsillərin də ümidini itirir. Unutmamalıyıq ki, “Haqqı tapdanmış yer çiçəksiz qalmaz,” – hər nə qədər yaltaqlıq və mənfəətçilik yayılmış olsa da, vicdanlı və ədalətli insanın varlığı cəmiyyət üçün işıq rolunu oynayır və ədalət günün birində yenidən bərqərar olur.
✍ Sevil Azadqızı
Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi.
Filoloq. Ədəbi təhlil və tənqidçi. Yazar-publisist.
18.11.2025
