İLAHİ
Dünyanın o başı nə yaxın imiş,
Gözlərə görünür sonlar, İlahi!
Arxada xatirə, öndə ölüm var,
Heç nəyə yaramır yanlar, İlahi!
Qaytaraq nə varsa yerindir, yerə,
Gah göyə qarışır, gah da sirr, yerə.
Eşqdən yananları topla bir yerə,
Hamı bir-birini anlar, İlahi!
Hamı gedəridi, indi seç, qalıb,
Nələr ödənməli, birə-beş qalıb.
Bircə sən qalıbsan, bir də EŞQ qalıb,
Getdi nə paşalar, xanlar, İlahi…
Vasif Süleyman Şeirinin Bədii Təhlili:
Vasif Süleymanın bu şeiri insanın fanilik qarşısında acizliyini, dünyanın keçiciliyini və ilahi ədalətə yönələn dərin bir düşüncəni ifadə edir. Şeir həm fəlsəfi, həm də mənəvi qatlara malikdir və hər bənddə “İlahi” müraciəti ilə bitməsi onu bir dua, bir yalvarış, bir vicdanın səsi halına gətirir. Bu müraciət təkcə dini deyil, həm də mənəvi bir təslimiyyətin simvoludur. İnsanın öz gücsüzlüyünü dərk etdiyi anlarda Tanrıya sığınması kimi. İlk bənddə şair “Dünyanın o başı nə yaxın imiş” deyərək zaman və məkanın nisbi olduğunu vurğulayır. Burada “dünyanın o başı” ifadəsi həm həyatın sonunu, həm də ölümün labüdlüyünü bildirir. “Gözlərə görünür sonlar, İlahi” misrası ilə insan ömrünün necə tez keçdiyini, ölümün uzaqda yox, elə yaxınlıqda dayanıb baxdığını göstərir. “Arxada xatirə, öndə ölüm var” misrası isə həyatın iki sərhədini, keçmişin xatirə dolu geridə qalmış səhifələrini və qarşıda gözləyən ölümün qaçılmaz sonunu, kəskin bir şəkildə üz-üzə qoyur. İkinci bənddə şair dünyanın və insanın təbii dövranını dilə gətirir: “Qaytaraq nə varsa yerindir, yerə”, bu misrada torpaqdan gələn hər şeyin torpağa qayıdacağı fikri ilahi ədalət prinsipi ilə birləşir. “Gah göyə qarışır, gah da sirr, yerə” , insanın ruhunun göyə, cisminin isə yerə məxsus olduğunu xatırladır. Bu bənd həm də varlıqla yoxluğun, ruhla maddənin əbədi qarşıdurmasını ehtiva edir. “Eşqdən yananları topla bir yerə, hamı bir-birini anlar, İlahi”, bu misralarda eşq ilahi bir qüvvə, insanları birləşdirən və bəşəriyyətin mahiyyətini açıqlayan yeganə dəyər kimi təqdim olunur. Şair deyir ki, yalnız eşq vasitəsilə insanlar bir-birini anlayar, çünki eşq həm Tanrıya, həm insana, həm həyata aparan yoldur. Son bənddə Vasif Süleyman insanlığın son taleyini və zamanın hökmünü xatırladır: “Hamı gedəridi, indi seç, qalıb, nələr ödənməli, birə-beş qalıb.” Bu, həm həyatın haqq-hesab məqamına, həm də ədalətin mütləq yerinə yetəcəyinə inamı ifadə edir. “Bircə sən qalıbsan, bir də EŞQ qalıb” misrası isə şeirin fəlsəfi zirvəsidir, dünya dəyişsə də, tək qalıcı olan iki həqiqət var: Tanrı və Eşq. “Getdi nə paşalar, xanlar, İlahi…” misrası ilə şair güc, var-dövlət, hakimiyyət kimi dünyəvi dəyərlərin faniliyini vurğulayır, insanın bu dünyanın deyil, mənəvi aləmin sakini olduğunu xatırladır. Nəticə olaraq, bu şeir insanın faniliyi, dünyanın keçiciliyi və əbədiyyət qarşısında acizliyini dərin bir müdrikliklə anladan poetik meditasiya təsiri yaradır. Vasif Süleyman burada nə ümidsizlik, nə də qorxu içində danışır; o, gerçəyi olduğu kimi qəbul edir və bu gerçəyi İlahi təslimiyyət və mənəvi saflaşma ilə birləşdirir. Şeir həm fəlsəfi düşüncə, həm də ruhi təmizlənmə məqamıdır, insanın ömrün sonuna qədər axtardığı həqiqətin, Tanrı və Eşqin, varlığını təsdiqləyən sükunətli bir dua kimidir. Nəticə olaraq, Vasif Süleymanın bu poetik mətnində həyatın mənası ölümün qaçılmazlığında, dünyanın faniliyində və İlahi eşqin əbədiliyində axtarılır. Şair oxucuya xatırladır ki, insanın dünyadakı bütün axtarışlarının sonu iki məfhumda birləşir: Tanrının varlığında və eşqin sonsuzluğunda. Ölüm qorxusu burada ruhun oyanışı ilə əvəz olunur, həyatın mənasızlığı isə İlahi eşqdə tapılan mənəvi dəyərlə dolur. Şeir bu mənada həm fəlsəfi düşüncə aktıdır, həm də ruhun Allaha qovuşmaq üçün etdiyi səssiz səyahətin poetik ifadəsidir, bir dua, bir xəbərdarlıq və eyni zamanda bir oyanış çağırışı.
✍ Sevil Azadqızı
Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi.
Filoloq. Ədəbi təhlil və tənqidçi. Yazar-publisist
