Son beş il (2020–2025) ərzində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev beynəlxalq arenada fəal diplomatik fəaliyyət göstərmiş, müxtəlif qlobal təşəbbüslərdə iştirak etməklə ölkəsinin maraqlarını irəli sürmüşdür. Bu dövrdə Azərbaycan 44 günlük Vətən müharibəsində qələbə qazanaraq ərazi bütövlüyünü bərpa etdi və Əliyev beynəlxalq səviyyədə həm qalib lider, həm də sülh təşəbbüskarı kimi tanındı. Dövlət başçısı ABŞ və Çin kimi böyük güclərlə əlaqələri gücləndirib, eyni zamanda qonşu Ermənistanla onilliklərdir davam edən münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün vacib addımlar atıb. Əliyevin həyata keçirdiyi bu diplomatik addımlar Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu artırmaqla yanaşı, onun ölkədaxili “yaxşı lider” imicini də möhkəmləndirmişdir. Aşağıda son beş ildə Əliyevin beynəlxalq fəaliyyətinin əsas istiqamətləri və Azərbaycanın maraqları baxımından əhəmiyyəti təhlil olunur.
ABŞ ilə Münasibətlər: Tramp Administrasiyası ilə Təşəbbüslər
İlham Əliyev ABŞ ilə tərəfdaşlığa xüsusi önəm vermiş və xüsusilə Donald Trampın prezidentliyi dövründə Bakının Vaşinqtonla əlaqələri yeni səhifəyə keçmişdir. 2020-ci illərin əvvəlində belə, Prezident Tramp Azərbaycan ilə əməkdaşlığı yüksək qiymətləndirirdi. Məsələn, 2020 və 2021-ci illərdə Donald Tramp Prezident Əliyevə ünvanladığı məktublarda Amerika xalqı adından təbriklərini çatdırmaqla yanaşı, Azərbaycanın terrorizmə qarşı mübarizədə, enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında və qonşuları ilə sülhə nail olmaq səylərində ABŞ-ın etibarlı tərəfdaşı olduğunu vurğulayırdı. ABŞ rəhbərliyi ölkələrarası münasibətlərin 30 il ərzində əhəmiyyətli dərəcədə irəlilədiyini qeyd edir və təhlükəsizlik, iqtisadiyyat və enerji kimi sahələrdə əməkdaşlığın davam etdirilməsinə sadiq olduğunu bildirirdi. Tramp administrasiyasının bu müsbət münasibəti sayəsində 2020-ci ildə Cənub Qaz Dəhlizi tamamlanaraq Azərbaycan qazının Avropaya nəqli başladı ki, bu da həm Azərbaycanın strateji rolunu, həm də ABŞ-ın enerji tərəfdaşlığı təşəbbüslərində Bakı ilə işbirliyini gücləndirdi.
ABŞ Prezidenti Donald Trampın təşəbbüsü ilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan 8 avqust 2025-ci ildə Ağ Evdə keçirilmiş sammitdə birgə bəyannamə imzalayırlar. Bu tarixi sənəd Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülh sazişinin mətni üzrə razılığın əldə olunduğunu təsdiqlədi və “Tramp Marşrutu” adlandırılan yeni kommunikasiya layihəsinə yol açdı. 2025-ci ilin avqustunda Vaşinqtonda keçirilən bu zirvə görüşü Prezident Trampın təşəbbüsü ilə reallaşdı və Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində dönüş nöqtəsi oldu. Prezident Əliyev ilk dəfə üz-üzə görüştüyü Donald Trampın Azərbaycan haqqında dərin məlumata malik olmasından məmnunluqla bəhs edərək onun “Azərbaycanın geosiyasi rolunu və ABŞ üçün hər zaman dost ölkə olduğunu çox gözəl bildiyini” xüsusi qeyd etdi. Vaşinqton sammitinin nəticəsi olaraq üçtərəfli Birgə Bəyannamə imzalandı və Azərbaycan ilə Ermənistan arasında Sülh və Dövlətlərarası Münasibətlərin Təsis olunması haqqında Saziş mətni paraflandı. Sənədə əsasən, tərəflər sülh sazişini imzalamaq və ratifikasiya etmək üçün əlavə addımlar atmaq öhdəliyini bildirdilər, regionda sülhün möhkəmləndirilməsinin vacibliyi vurğulandı. Eyni zamanda, ATƏT-in Minsk qrupu prosesinin rəsmən bağlanmasına dair müraciət imzalanaraq illərlə davam etmiş nəticəsiz danışıqlar formatına son qoyuldu.
Bu sammit çərçivəsində əldə olunan mühüm razılaşmalardan biri də “Zəngəzur dəhlizi” adı ilə tanınan regional kommunikasiyanın açılması məsələsi idi. Bəyannamədə Azərbaycanı ölkənin eksklavı Naxçıvanla birləşdirəcək yolun Ermənistan ərazisindən keçməklə maneəsiz bağlantısının təmin olunması qeyd olunur. Bu yeni yolun rəmzi olaraq “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu (TRIPP)” adlandırılması qərara alındı və yolun Ermənistan ərazisindən keçən hissəsinin bir Amerika konsorsiumu tərəfindən idarə olunacağı bildirildi. Beləliklə, Vaşinqton görüşü uzun illərdir müzakirə olunan Zəngəzur dəhlizinin reallaşması istiqamətində konkret çərçivə verdi. Bundan əlavə, Prezident Tramp Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən 907-ci düzəlişin ləğv olunduğunu elan etdi. Xatırladaq ki, ABŞ Konqresinin 1992-ci ildə qəbul etdiyi həmin düzəliş Azərbaycan hökumətinə birbaşa yardımı qadağan edirdi və hər il prezidentlər tərəfindən müvəqqəti dayandırılsa da, son dövrdə yenidən qüvvəyə minmişdi. İndi isə Tramp administrasiyası bu ədalətsiz məhdudiyyəti tamamilə aradan qaldıraraq Azərbaycan-Amerika münasibətlərində illərdir qalan siyasi maneəni simvolik jestlə ortadan qaldırdı. Prezident Əliyev bunu “tarixi ədalətsizliyə son qoyulması” kimi dəyərləndirərək Trampın bu addımını yüksək qiymətləndirdi. Ümumən, son beş ildə ABŞ-Azərbaycan münasibətləri xüsusilə enerji təhlükəsizliyi, terrorla mübarizə və regional sülh sahələrində strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəlib. Bu yaxınlaşma Azərbaycanın milli maraqlarına ciddi töhfə verməklə yanaşı, İlham Əliyevin qlobal arenada praqmatik və uğurlu lider imicini gücləndirib. ABŞ tərəfi də Azərbaycanın regionda artan rolunu etiraf edir – Avropa enerji təminatında Bakının etibarlı tərəfdaş olduğunu və daha dərin əməkdaşlığa hazır olduqlarını bildirir. Trampın özünün Prezident Əliyevə ünvanladığı “Sən böyük lidersən” mesajı isə iki ölkə liderləri arasındakı şəxsi hörmətin göstəricisidir və Əliyevin nüfuzunun ABŞ kimi güc mərkəzində də qəbul edildiyini göstərir.
Ermənistanla Sülh Prosesi: Münaqişədən Barışığa Doğru
Azərbaycan ilə Ermənistan arasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində 2020-ci ildən sonra mühüm addımlar atıldı. 2020-ci ilin payızında 44 günlük müharibədə qazanılan qələbə nəticəsində Azərbaycan işğal altındakı ərazilərini geri aldı və 10 noyabr 2020-ci il tarixində Rusiya vasitəçiliyi ilə imzalanan üçtərəfli bəyanatla aktiv hərbi faza sona çatdı. Bununla belə, tammiqyaslı sülh sazişi hələ əldə olunmamışdı. Müharibədən sonra müəyyən müddət Bakı-İrəvan təmaslarında bir boşluq yarandı – ATƏT-in Minsk Qrupu köhnə formatda prosesi davam etdirməyə çalışsa da, faktiki olaraq fəaliyyətsiz idi. Prezident İlham Əliyev münaqişənin hərbi-siyasi yolla həll olunduğunu bildirərək yeni reallıqlar əsasında sülh gündəminin formalaşmasını təşəbbüs etdi. 2021-ci ilin sonundan başlayaraq Azərbaycan tərəfi Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması üçün beş baza prinsipi irəli sürdü. Bu prinsiplər qarşılıqlı suverenlik və ərazi bütövlüyünün tanınması, sərhədlərin delimitasiyası, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması və bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq kimi fundamental şərtləri ehtiva edirdi. Bakı hətta sülh sazişi layihəsi üzərində işlərə başladığını açıqladı. Lakin danışıqlar prosesində ciddi maneələr qalmaqda idi – ən əsası Ermənistan tərəfi sülh müqaviləsinə Dağlıq Qarabağın statusu və orada yaşayan erməni əhalisinin hüquqları barədə bənd daxil etməyə çalışırdı, Azərbaycan isə Qarabağ mövzusunun öz suverenliyi çərçivəsində daxili məsələ olduğunu əsas gətirərək bunu qəbuledilməz sayırdı. Bu fundamental fikir ayrılığına görə 2021-2022-ci illərdə Brüsseldə Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə keçirilən çoxsaylı görüşlərdə də sənəd üzərində tam razılıq əldə etmək mümkün olmurdu. Eyni zamanda cəbhə xətti və sərhəd boyunca ara-sıra gərginlik davam edir, mina insidentləri, atəşkəs pozuntuları sülhə doğru inamı zəiflədirirdi.
2023-cü ilin sentyabrında vəziyyət kritik həddə çatdı. Azərbaycan tərəfi Qarabağ bölgəsində qanunsuz silahlı qurumlara qarşı qısa müddətli “antiterror tədbirləri” keçirərək öz suverenliyini tam bərpa etdiyini elan etdi. Nəticədə bölgədəki qanunsuz erməni silahlı dəstələri tərksilah olundu, bölgənin Ermənistanla əlaqəsini təmin edən Laçın yolu Azərbaycanın nəzarətinə keçdi. Bu hadisələr erməni əhalisinin kütləvi şəkildə Qarabağı tərk etməsi kimi ağır nəticələr doğurdu və beynəlxalq ictimaiyyət humanitar durumla bağlı narahatlığını ifadə etdi. Ermənistan rəhbərliyi qarşısında yeni reallıqlar yarandı və İrəvan uzun müddət dirəniş göstərdiyi bir çox məsələlər üzrə mövqeyini yumşaltmağa məcbur oldu. Prezident Əliyev bəyan etdi ki, 2023-cü ildə aparılan lokal xarakterli hərbi tədbirlər “Ermənistana reallığı qəbul etdirdi” və bunun ardınca sülh sazişi üzrə danışıqlarda həqiqi irəliləyiş başladı. Doğrudan da, 2023-cü ilin sonu və 2024-cü ilin ilk yarısında Azərbaycan ilə Ermənistan xarici işlər nazirləri səviyyəsində intensiv görüşlər keçirdilər. 2024-cü ilin yazına gəldikdə, tərəflər bildirirdilər ki, sülh müqaviləsinin maddələrinin böyük əksəriyyəti üzrə razılıq əldə olunub və mətn praktiki olaraq hazırdır. Bu prosesdə Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişel, həmçinin ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken kimi beynəlxalq vasitəçilərin də rolu artdı. Lakin son nöqtəni qoymaq üçün siyasi iradə və himayədar güclərin razılığı tələb olunurdu.
2025-ci ilin avqustunda sülh prosesində həlledici addım atıldı. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Vaşinqtonda ABŞ Prezidentinin ev sahibliyi ilə təşkil olunmuş tarixi zirvə görüşündə Azərbaycan və Ermənistan liderləri sülh sazişi mətnini parafladılar və birgə bəyannamə imzaladılar. Bu bir növ çərçivə sazişi hesab oluna bilər. Sənəddə tərəflər bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıdıqlarını dolayısıyla bəyan etdilər, gələcəkdə sərhədlərin toxunulmazlığına və güc tətbiq etməmə prinsipinə sadiq qalacaqlarını vurğuladılar. Uzun münaqişə səhifəsini bağlamaq və qonşuluq münasibətlərinə başlamaq üçün bütün zəruri şərtlərin formalaşdığı qeyd olundu. Xüsusilə, “keçmiş münaqişənin əsiri olmayan parlaq gələcək” qurmaq istəyi ifadə edildi, revanş cəhdlərinin yolverilməzliyi bildirildi. Bu ifadələr onilliklər boyu davam etmiş düşmənçiliyin rəsmi sonu kimi dəyərləndirildi. Bundan əlavə, bəyannamədə Ermənistanın bölgədəki kommunikasiyaların açılmasında maraqlı olduğu, qarşılıqlı fayda əsasında nəqliyyat bağlantılarının təmin edilməsinin vacibliyi də qeyd olundu. Belə ki, maneəsiz tranzit imkanları təkcə Azərbaycana deyil, Ermənistana da iqtisadi fayda gətirəcək, regionda rifahı artıracaq bir addım kimi qiymətləndirildi. Nəhayət, Əliyev və Paşinyanın imzaladığı bəyannamədə bir daha təsdiqləndi ki, artıq keçmişin münaqişəsi üzərində deyil, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq üzərində qurulan bir gələcəyə doğru irəliləmək zamanıdır.
Bu nailiyyətlər fonunda beynəlxalq müşahidəçilər qeyd edirlər ki, Vaşinqton razılaşması Cənubi Qafqazda yeni mərhələnin başlanğıcı ola bilər. Sülh prosesi Azərbaycanın strateji maraqlarına tam uyğundur: bu, uzun illər hərbi konfliktə sərf olunan resursların indi ölkənin inkişafına yönəlməsi, regionda iqtisadi əlaqələrin genişlənməsi və tranzit potensialının gerçəkləşməsi deməkdir. Bununla belə, razılaşmanın həyata keçirilməsi mürəkkəb proses olacaq. Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir ki, avtoritar idarəetməyə malik dövlətlər bəzən öhdəlikləri yerinə yetirməkdə etibarsız ola bilər, 2020-ci ilin atəşkəs bəyanatının tam icra olunmadığı kimi, yeni anlaşmalar da risk altındadır. Xüsusilə, “maneəsiz bağlantı” ifadəsinin tərəflər tərəfindən fərqli yozula biləcəyi, yaxud revanşist qüvvələrin prosesə əngəl olmağa çalışacağı istisna edilmir. Eyni zamanda Rusiya kimi regionda maraqları olan güclərin bu prosesdən kənarda qalması onların narazılığına səbəb olub – Moskvanın Vaşinqton danışıqlarına soyuq reaksiyası və gələcəkdə bu razılaşmaları pozmağa çalışa biləcəyi ehtimal edilir. Buna baxmayaraq, hazırkı sülh təşəbbüsü uzun illərin münaqişəsini həll etməyə doğru atılmış ən real addım hesab olunur. Azərbaycan diplomatiyası ilk dəfədir ki, dünya güclərinin dəstəyini arxasına alaraq Ermənistanla münaqişəni bağlamağa bu qədər yaxınlaşıb. Əliyevin qəti mövqeyi və uğurlu beynəlxalq manevrləri nəticəsində Azərbaycan qalib tərəf kimi şərtlərini qəbul etdirməyi bacardı, eyni zamanda erməni icmasının hüquqları mövzusunda beynəlxalq narahatlıqları nəzərə alaraq konstruktiv dialoqa da açıq olduğunu nümayiş etdirdi. Sülh sazişinin imzalanması və ardınca qarşılıqlı səfirliklərin açılması kimi addımlar regionda tamamilə yeni siyasi reallıq yaradacaq. Bu, Prezident İlham Əliyevin liderlik mirasında mühüm yer tutacaq tarixi nailiyyət olacaqdır.
Çin Xalq Respublikası ilə Strateji Əlaqələr: Şərqlə Yeni Üfüqlər
Azərbaycan son illərdə təkcə Qərblə deyil, Şərqlə də sıx əməkdaşlıq kursu götürüb və xüsusən Çin Xalq Respublikası ilə münasibətləri yeni səviyyəyə çıxarıb. Prezident İlham Əliyev balanslaşdırılmış xarici siyasət yürüdərək həm ABŞ-Avropa, həm də Çin-Rusiya istiqamətində tərəfdaşlıqları inkişaf etdirməyə çalışır. Bu çərçivədə 2021-ci ildən etibarən Azərbaycanın Çin ilə iqtisadi və diplomatik təmaslarında aktivlik müşahidə olunurdu. 2022-ci ildən başlayaraq, Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda Avropa və Asiyanı birləşdirən yeni nəqliyyat marşrutlarına ehtiyac artdığı üçün Azərbaycanın “Orta Dəhliz” adlanan Transxəzər nəqliyyat yolundakı roluxeyli yüksəldi. Pekin üçün Cənubi Qafqazın sabit və etibarlı tərəfdaşı olan Azərbaycan, Çinin irəli sürdüyü “Bir Kəmər, Bir Yol” (BRI) təşəbbüsünün vacib həlqəsinə çevrilməkdədir. Çin rəsmiləri Azərbaycanın coğrafi mövqeyini və logistika imkanlarını nəzərə alaraq onu Avropa-Asiya arasında açar nöqtə kimi qiymətləndirir. İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi son illərdə rekord həddə çataraq 2023-cü ildə $3.7 milyard səviyyəsini ötmüş və Azərbaycan Çinin Cənubi Qafqazdakı ən böyük ticarət tərəfdaşına çevrilmişdir.
Prezident İlham Əliyev və Çin Sədri Si Cinpin Çin-Xalq Respublikası ilə Azərbaycan arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq sənədinin imzalanmasından sonra Pekində keçirilən görüş zamanı (aprel 2025). Azərbaycan-Çin əlaqələri 2025-ci ildə zirvə nöqtəsinə yüksəldi. Aprelin 22-24-də Prezident İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına dövlət səfəri baş tutdu və bu səfər nəticəsində ikitərəfli münasibətlər “hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq” səviyyəsinə qaldırıldı. Pekində İlham Əliyev və Si Cinpin arasında imzalanan Birgə Bəyannamə təkcə ticari sahələri deyil, yaşıl enerji, yüksək texnologiyalar və regional inteqrasiya kimi strateji istiqamətləri də əhatə edən yeni əməkdaşlıq mərhələsini rəsmiləşdirdi. Son onillikdə Azərbaycan BRI təşəbbüsündə fəal iştirak edib – Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Ələt Azad İqtisadi Zonası kimi layihələr məhz Azərbaycanın Şərq-Qərb ticarət axınlarında əsas hab olma strategiyasının tərkib hissəsidir. İndi isə Çinlə imzalanan “Hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq” sənədi bu istiqamətdə onillik əməkdaşlığın məntiqi nəticəsi oldu.
Dövlət səfəri zamanı iki ölkə arasında 20-dən çox sənəd imzalandı. Xüsusilə enerji sahəsində əməkdaşlıq haqqında anlaşmalar diqqət çəkdi – bunlar içərisində Azərbaycanın Qaradağ rayonunda 100 MVt gücündə “Qobustan” günəş enerjisi stansiyasının inşasına dair sərmayə razılaşması, Xəzər dənizində 2 GVt-lıq külək enerjisi layihəsinin birgə həyata keçirilməsi niyyət protokolu və s. var idi. Bu razılaşmalar nəticəsində Çin şirkətləri Azərbaycanın bərpaolunan enerji sektoruna böyük sərmayə qoymağa başladı ki, bununla da ölkəmiz təkcə neft-qaz deyil, həm də “yaşıl enerji” ixracatçısına çevrilmək istiqamətində irəliləyiş əldə edir. Səfər çərçivəsində iki ölkə arasında hüquqi yardım, təhsil, kənd təsərrüfatı, rəqəmsal iqtisadiyyat və digər sahələrdə də əməkdaşlıq memorandumları imzalanıb. Prezident Əliyev Çin iş adamları ilə görüşlər keçirərək Azərbaycan iqtisadiyyatının diversifikasiyası üçün texnologiya transferi, su ehtiyatlarının idarə olunması, ağıllı şəhər konsepsiyası üzrə layihələri müzakirə etdi.
2025-ci ilin avqustunda İlham Əliyev yenidən Çinə səfər etdi – bu dəfə o, Tianjin şəhərində keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) genişləndirilmiş sammitində və Çin xalqının anti-faşizm müharibəsində Qələbəsinin 80 illiyinə həsr olunmuş təntənəli paradda fəxri qonaq qismində iştirak etdi. Tianjində Çin Sədri Si Cinpin ilə növbəti görüş zamanı liderlər aprel səfəri zamanı əldə olunmuş razılaşmaların icrasını müzakirə etdilər, ikitərəfli ticarət dövriyyəsinin artmasından məmnunluq ifadə olundu və beynəlxalq təşkilatlardakı qarşılıqlı dəstək bir daha vurğulandı. Prezidentlər həmçinin Orta Dəhlizin Belt and Road təşəbbüsü çərçivəsində əhəmiyyətini qeyd etdilər və “Azərbaycan ilə Çin həmişə bir-birini beynəlxalq platformalarda dəstəkləyib” fikrini dilə gətirdilər. Əliyev sammitdə çıxışı zamanı Çinin qlobal iqtisadi proseslərin lokomotivi kimi roluna toxunaraq bildirdi ki, Pekinin Mərkəzi Asiya, Xəzəryanı və Qafqaz regionunda artan iştirakı bütün tərəflər üçün faydalıdır. O, öz nitqində Zəngəzur dəhlizinin Orta Dəhlizin tərkib hissəsi kimi tezliklə reallaşacağına inamını ifadə etdi və bunun təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün region ölkələri – şərqdə, qərbdə, şimal və cənubda yerləşən qonşular üçün fayda gətirəcəyini bəyan etdi. Bu çıxış faktiki olaraq Azərbaycanın həm Çin (BRI və ŞƏT platformaları), həm də qonşu Türkiyə və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə birlikdə Avrasiya boyunca yeni bir nəqliyyat-iqtisadi şəbəkənin qurulmasında fəal rol oynamaq niyyətini göstərdi.
Beləliklə, son beş ildə Azərbaycan-Çin münasibətləri keyfiyyətcə yeni mərhələyə yüksəlib. Pekin-Bakı xəttindəki yaxınlaşma İlham Əliyevə qlobal güclər arasında balans siyasətini daha uğurla aparmağa imkan verir. Müstəqil analitiklər qeyd edir ki, Azərbaycan bu “ikitərəfli strategiya” sayəsində heç bir böyük gücdən həddən artıq asılı vəziyyətə düşmədən, əksinə, hər biri ilə faydalı tərəfdaşlıq quraraq öz geosiyasi manevr imkanlarını artırır. Çinə yaxınlaşma, şübhəsiz, bəzi Qərb dairələrində narahatlıq yarada biləcəyi kimi, Rusiyanın da diqqət mərkəzindədir. Lakin Bakı bu əməkdaşlığı daha çox iqtisadi müstəvidə saxlayaraq siyasi həssasiyyətləri tarazlaşdırmağa çalışır. Əliyevin Çin ilə intensiv təmasları nəticəsində Azərbaycana birbaşa investisiyalar artıb, infrastruktura sərmayələr cəlb olunub (məsələn, Ələt Dəniz Limanının genişləndirilməsi, yeni metro xətlərinin inşası üzrə Çin şirkətləri ilə danışıqlar aparılır) və nəticə etibarilə ölkənin iqtisadi potensialı güclənib. 2023-cü ildə Bakı ilə Pekin arasında birbaşa yük qatarlarının fəaliyyətə başlaması, logistika mərkəzlərinin yaradılması istiqamətində addımlar da atılmışdır. Bütün bunlar Azərbaycanın bölgədə tranzit hab kimi mövqeyini möhkəmləndirir.
Azərbaycan üçün Əhəmiyyəti və Liderlik Nüfuzunun Güclənməsi
İlham Əliyevin son illərdə həyata keçirdiyi beynəlxalq fəallıq ölkənin milli maraqlarına mühüm töhfələr vermişdir. İlk növbədə, Ermənistanla sülh prosesinin irəliləməsi Azərbaycan üçün uzunmüddətli sabitlik və təhlükəsizlik deməkdir. Münaqişənin həlli sayəsində ölkə iqtisadiyyatının Qarabağ bölgəsi də daxil olmaqla bütövlükdə canlanması, regional əməkdaşlıq layihələrinin (məsələn, Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə yeni nəqliyyat bağlantılarının) gerçəkləşməsi imkanı yaranır. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa edərək beynəlxalq hüququn prinsiplərini təmin etdi və bu mövqeyini diplomatik yolla da təsbit etmək üzrədir. Sülh sazişinin imzalanması Cənubi Qafqazda yeni səhifə açacaq, Azərbaycanın bölgədəki çəkisi daha da artacaqdır. İqtisadi baxımdan da bu, sərmayələr üçün əlverişli mühit yaradacaq, işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpasına imkan verəcək.
ABŞ və Çin kimi qlobal güclərlə paralel şəkildə əməkdaşlıq qurmaq Azərbaycanın strateji balansını təmin edir. İlham Əliyevin Vaşinqton və Pekin arasında uğurlu balans siyasəti nəticəsində Azərbaycan heç bir qütbdən asılı olmadan, öz avtonom mövqeyini gücləndirib. Müstəqil analitik rəylərində bildirilir ki, bu çoxvektorlu diplomatiya Azərbaycana müxtəlif tərəfdaşlardan həm iqtisadi, həm də siyasi dividentlər qazanmaq imkanı verir, coğrafi mövqeyindən maksimum faydalanaraq beynəlxalq profilini yüksəldir. Məsələn, Avropa İttifaqı ölkələri Rusiyadan enerji asılılığını azaltmaq üçün Azərbaycana üz tutdular və 2022-ci ildə Bakı ilə Brüssel arasında qaz təchizatının 2027-ci ilədək iki dəfə artırılmasını nəzərdə tutan anlaşma memorandumu imzalandı. Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Lyayen Bakıda İlham Əliyevlə birgə mətbuat konfransında Azərbaycanı “etibarlı və strateji enerji tərəfdaşı” adlandıraraq Avropanın enerji təhlükəsizliyinə verdiyi töhfəyə görə təşəkkür etdi. Bu cür açıqlamalar Azərbaycan liderinin Qərb paytaxtlarında da söz sahibinə çevrildiyinin göstəricisidir. Digər tərəfdən, Çinlə əməkdaşlıq nəticəsində ölkəmiz İpək Yolunun bərpasında əsas rollardan birini oynayır və bu da gələcək onilliklərdə iqtisadi inkişaf üçün yeni fürsətlər deməkdir.
İlham Əliyevin beynəlxalq fəaliyyətinin əhəmiyyətli bir istiqaməti də Qoşulmama Hərəkatına (QH) sədrlik dövrünə təsadüf edir. 2019-2023-cü illərdə Azərbaycan QH-ə rəhbərlik edərək 120 ölkəni birləşdirən bu platformada fəal mövqe tutdu. Xüsusilə COVID-19 pandemiyası zamanı Prezident Əliyev QH adından BMT Baş Assambleyasının xüsusi sessiyasının keçirilməsini təklif etdi və bu təşəbbüs həyata keçdi. 2020-ci ilin dekabrında baş tutan xüsusi sessiyada qlobal həmrəyliyin vacibliyi vurğulandı, inkişaf etməkdə olan ölkələrə vaksin yardımı təşəbbüsləri müzakirə olundu. Azərbaycan özü də bir sıra ölkələrə humanitar yardımlar etdi, peyvəndlərin ədalətli bölüşdürülməsi məsələsini qaldırdı. Bu fəallıq İlham Əliyevə “qlobal cənub”un səsi kimi nüfuz qazandırdı, onun humanitar liderlik keyfiyyətlərini göstərdi. Nəticə etibarilə, Azərbaycan beynəlxalq platformalarda sözünün eşidildiyi bir ölkə kimi tanındı.
Bütün sadalananlar İlham Əliyevin “güclü lider” kimi nüfuzunu həm ölkə daxilində, həm də xaricdə gücləndirən amillərdir. Ölkə ictimaiyyəti üçün Əliyevin diplomatik uğurları fəxr mənbəyinə çevrilib – o, torpaqları geri qaytaran, ədalətli sülhə nail olmağa çalışan, həm Qərblə, həm Şərqlə əməkdaşlıq qura bilən çevik lider kimi qəbul olunur. Beynəlxalq aləmdə isə Əliyev müstəqil xarici siyasət yürüdən, regionda sabitliyi təmin etməyə çalışan praqmatik dövlət xadimi imici qazanıb. Onun ABŞ Prezidentindən tutmuş Çin rəhbərliyinə qədər dünya nəhəngləri ilə eyni masa arxasında əyləşməsi və milli maraqlarını qətiyyətlə müdafiə etməsi Azərbaycanın mövqeyini xeyli möhkəmləndirib. Məsələn, Vaşinqton sammitində Prezident Trampın Əliyevin çıxışını öz sosial şəbəkəsində paylaşması və onu dəstəkləməsi Bakı-Vaşinqton tərəfdaşlığının səmimiyyətini göstərdi. Eyni zamanda, Rusiyanın Cənubi Qafqazda azalan təsiri fonunda Azərbaycanın çoxvektorlu siyasəti ona yeni imkanlar açıb – indi Bakı həm Moskva, həm Brüssel, həm də Pekinlə dialoq aparan açar ölkəyə çevrilib. Belə bir şəraitdə İlham Əliyev ustalıqla manevr edərək ölkəsinin müstəqilliyini və suveren qərar vermə haqqını qoruyur.
Nəticə etibarilə, 2020–2025-ci illərdə İlham Əliyevin beynəlxalq fəaliyyətləri Azərbaycanın geosiyasi mövqeyini gücləndirmiş, ölkəyə yeni strateji tərəfdaşlıqlar qazandırmış və uzun müddətli münaqişənin həlli yolunda ümidləri artırmışdır. Bu uğurlar İlham Əliyevin şəxsi liderlik nüfuzunu da yüksəklərə qaldırmış, onu bölgədə və daha geniş müstəvidə sözünə ehtiramla yanaşılan bir siyasətçi kimi təqdim etmişdir. Əliyevin əldə etdiyi diplomatik nailiyyətlər göstərir ki, o, post-münaqişə dövründə ölkəsini sülhə, inkişafa və çoxtərəfli əməkdaşlığa doğru inamla aparır. Bu isə həm Azərbaycan xalqının rifahı, həm də regionda davamlı sabitlik naminə mühüm töhfədir.
ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinin müəllimi Pedaqogika Üzrə Fəlsəfə Doktoru Nüşabə Seyid.
