Yaltaqlıq insanın sosial həyatda başqalarının gözündə müsbət imic yaratmaq, üstünlük qazanmaq və öz mövqeyini qorumaq məqsədi ilə etdiyi davranışların ən incə və eyni zamanda ən təhlükəli formalarından biridir. İnsanlar, qədim dövrlərdən bu yana sosial münasibətlərdə təsirli görünmək üçün yaltaqlığa əl atmışlar və bu davranışın cəmiyyətə təsiri yalnız fərdi maraqlarla məhdudlaşmayıb. O, həm də insanların eqoist tərəflərini gücləndirir, sosial münasibətləri manipulyativ və səthi hala gətirir. Yaltaqlığın yayılması, fərdlərin davranışlarını yalnız şəxsi xeyirlərinə uyğun qurmasına şərait yaradır, nəticədə eqoizm cəmiyyət içərisində genişlənir.
Cəmiyyətdə yaltaqlığın təsiri ilk növbədə insan münasibətlərində hiss olunur. Yaltaqlıq edən fərdlər başqalarını təsirləndirərək öz mövqelərini gücləndirir, üstünlük əldə edir və sosial statusunu artırırlar. Bu zaman dürüstlük və qarşılıqlı hörmət prinsipləri ikinci plana keçir. İnsanlar başqalarının hiss və ehtiyaclarını nəzərə almaq əvəzinə yalnız öz maraqlarını düşünürlər, beləliklə empatiya qabiliyyəti zəifləyir, sosial əlaqələrdə etibar azalır. Yaltaqlığın uzun müddət yayılması isə fərdlərin bir-birinə qarşı manipulyativ davranışları normal qəbul etməsinə səbəb olur. İnsanlar yalnız şəxsi mənafelərinə uyğun davranmağa alışır, kollektiv fayda və ədalət anlayışı isə arxa plana keçir.
Yaltaqlığın eqoizmi gücləndirməsi yalnız davranış səviyyəsində qalmaz, həm də psixoloji səviyyədə insanı dəyişdirir. Yaltaqlıq edən fərdlər özünü başqalarının gözü ilə qiymətləndirməyə başlayır, daxili dürüstlüyünü və şəxsiyyətini ikinci plana atır. Səthi təriflər və mənasız övgülər fərdlərdə həqiqi dəyərləri düzgün qiymətləndirmə qabiliyyətini zəiflədir. Cəmiyyət beləliklə, fərdlərin eqoist davranışlarını normal qəbul etdiyi bir mühitə çevrilir. İnsanlar yalnız şəxsi maraqlarını qorumağa, rəqabət şəraitində öz mövqelərini gücləndirməyə yönəlir, ümumi sosial fayda və qarşılıqlı əməkdaşlıq anlayışı isə zəifləyir.
Sosial münasibətlərdə yaltaqlığın yayılması həm də manipulyasiya və səthi dostluqların yaranmasına gətirib çıxarır. Yaltaqlıq edən şəxslər öz eqoist maraqlarını həyata keçirmək üçün başqalarının zəif tərəflərindən istifadə edir, onları təsirləndirir və bu prosesdə öz mənəvi məsuliyyətlərini unudur. Belə bir mühitdə dürüstlük, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq prinsipləri zəifləyir, insanlar bir-birinə güvənmək əvəzinə yalnız şəxsi xeyirlərinə uyğun davranmağa alışırlar.
Eqoizm və yaltqlıq bir-birini gücləndirən amillərdir. Yaltaqlıq fərdlərin özünü başqalarının gözü ilə dəyərləndirməsinə və üstünlük əldə etməsinə səbəb olur, nəticədə eqoizm daha da dərinləşir. Bu eqoizm cəmiyyətdə həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə mənəvi korlanmaya gətirib çıxarır. İnsanlar yalnız şəxsi maraqlarına yönəlir, sosial münasibətlərdə səthi davranışlar normallaşır və cəmiyyətin dəyərləri zəifləyir.
Nəticə etibarilə, yaltaqlıq yalnız fərdi davranış problemi deyil, həm də cəmiyyətin mənəvi quruluşuna zərər verən bir fenomendir. O, eqoizmi gücləndirir, insanların bir-birinə qarşı dürüst və açıq olmalarını çətinləşdirir və sosial münasibətləri səthi hala gətirir. Sağlam və davamlı cəmiyyət yalnız dürüstlük, açıq ünsiyyət, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq prinsiplərinə sadiq olan fərdlərlə formalaşa bilər. İnsanlar yaltaqlıqdan uzaq duraraq əsl dəyərləri ön plana çıxarmalı, eqoizmin yayıldığı mühitə qarşı dayana bilməlidirlər. Yalnız bu yolla cəmiyyət həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə sağlam, mənəvi baxımdan zəngin və dayanıqlı inkişaf edə bilər.
Sevil AzadqızıAzərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi.Ədəbi təhlil-tənqidçi. Yazar-publisist.
25.11.2025
