YENƏ
Yenə də biz..,
Yubanarıq(1)
Yorğunluğumuzla…
Yenə ağır gələr yaşamaq;
Əllərimiz yüngül mahanalarla(2) dolu!
Yenə qabar çalar gülüş dodaqlarımızda!
Sözlərimiz itirmiş yolu!
“-Dincəlməyə bir yer var mı
bu sonsuz kainatda ilahi?!” deyə, soruşarıq.
Və yalqızlıq..,
Bizdən öncə oyanar…
Bizdən öncə davranar…
Bizdən öncə yetişər…
Və bizdən öncə yandırar çırağı..,
Heç bir şey söyləmədən,
Saat əqrəbəsi kimi,
kuf gedər(3) küflənmiş baxışlarımızda!
Və cibindən şeir adlı bir açar düşər!!!
———————
1)Yubanmaq: دیر کردن
2)Mahana: بهانه
3)Kuf getmək: تاب رفتن، تاببازی کردن
ŞEİR: XOSROV BARIŞAN
Müasir Azərbaycan Poeziyasında Metafizik Realizm və Ekzistensializmin Sərhədləri: Xosrov Barışanın “Yenə” Şeiri Üzərinə Bir Təhlil
Xülasə:
Bu məqalədə müasir Azərbaycan poeziyasının tanınmış imzalarından biri olan Xosrov Barışanın yaradıcılıq üslubu, “Yenə” şeiri nümunəsində tədqiq olunur. Şairin fərdi üslubunun əsasını təşkil edən ontoloji qayğılar, zamanın dövriyyəsi və tənhalıq fenomeninin bədii inikası elmi-nəzəri kontekstdə araşdırılır. Məqalədə həmçinin şairin klassik ənənə ilə modernizm arasındakı sintezedici rolu və Azərbaycan ədəbi prosesindəki yeri müəyyənləşdirilir.
Açar sözlər: Xosrov Barışan, Azərbaycan poeziyası, ekzistensializm, poetik üslub, tənhalıq, ontologiya.
Giriş: Xosrov Barışan Yaradıcılığının Poetik Koordinatları
Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında Xosrov Barışan imzası, dili poetik bir alət kimi deyil, bir varlıq sahəsi kimi dərk edən sənətkar obrazı ilə assosiasiya olunur. Onun yaradıcılığını xarakterizə edən əsas xüsusiyyət, bəsit görünən gündəlik detalların arxasında gizlənən dərin metafizik mənaları aşkar etməkdir. Barışan poeziyası fəlsəfi-estetik baxımdan modernizmin daxili sarsıntılarını və postmodernizmin sual işarələrini özündə birləşdirir. Rza Braheninin (رضا براهنی) “Təla dər mes” əsərində qeyd etdiyi müasir şeir estetikası, Xosrov Barışanın misralarındakı daxili ritm və obrazlar sistemi ilə ciddi şəkildə uzlaşır.
Üslub və Metod: “Yenə” Şeirində Ritmin və Dilin Funksionallığı
Xosrov Barışanın “Yenə” şeiri, müəllifin üslubuna xas olan “ekzistensial yorğunluq” konsepsiyasının ən parlaq nümunəsidir. Şeirin strukturunda diqqət çəkən ilk məqam, “Y” səsinin dominasiyası ilə qurulan alliterativ düzümdür.
Leksik-Semantik Analiz: Şeirdə istifadə olunan “yubanmaq”, “yorğunluq” və “yolunu itirmiş sözlər” ifadələri şairin dilində sadəcə təsvir vasitəsi deyil, insanın dünya içindəki çarəsizliyinin leksik vahidləridir.
Dialekt və Arxaizm Sintezi: Müəllifin “mahana” (bəhanə) və “kuf getmək” (yellənmək) kimi regional çalarlı sözlərdən istifadə etməsi, onun xalq dilinin köklərinə bağlılığını göstərir. Bu, Barışanın üslubunu “kitab dilindən” çıxararaq onu canlı bir orqanizmə çevirir.
Tənhalığın Fenomenologiyası
Barışan yaradıcılığında tənhalıq (yalqızlıq) pasiv bir vəziyyət deyil, aktiv bir subyektdir. “Yenə” şeirində tənhalığın bizdən öncə oyanması və bizdən öncə davranması, şairin insandan müstəqil bir “metafizik rəqib” yaratdığının göstəricisidir. Şairin tənhalığı bu cür subyektləşdirməsi, Babək Əhmədinin (بابک احمدی) “Saxtar və təvil-e mətn” əsərində vurğulanan müasir mətnin semantik dərinliyi kontekstində xüsusi maraq doğurur. Tənhalıq burada bir çıraq yandıran vasitəçi kimi çıxış edərək, insanın qaçmaq istədiyi həqiqəti onun üzünə vurur.
Simvolizm və Final: Poeziya Bir Çıxış Yolu Kimi
Şeirin sonunda saat əqrəbi ilə küflənmiş baxışlar arasında qurulan paralel, zamanın insanı aşındırmasını bədii şəkildə ifadə edir. Lakin şairin finalda cibdən düşən “şeir adlı açar” simvolu, Barışanın ədəbi fəlsəfəsinin kulminasiyasıdır. Bu, poeziyanın sadəcə bir sənət növü deyil, kainatın sirlərini açan və insanı absurdluqdan xilas edən yeganə ontoloji vasitə olduğunu təsdiqləyir.
Nəticə: Xosrov Barışanın Azərbaycan Ədəbiyyatındakı Yeri
Xosrov Barışan müasir Azərbaycan poeziyasında “fikrin şeirini” yazan nadir sənətkarlardandır. Onun yaradıcılığı regional ifadələri fəlsəfi termin səviyyəsinə qaldırır və gülüşün “qabar çalması” kimi orijinal, ağrılı obrazlarla poeziyanın duyğu spektrini böyüdür. O, klassik Şərq tənhalığı ilə modern qərb düşüncəsini öz daxili süzgəcindən keçirərək tamamilə yeni, “Barışan üslubu”nu formalaşdırmışdır. Şair, bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında ruhun və düşüncənin estetik sığınacağını quran əsas simalardan biri kimi öz mövqeyini möhkəmləndirməkdədir.
منابع و مآخذ (Mənbə və Məaxiz)
باریشان، خسرو.مجموعه اشعار. (نسخه دستنویس/چاپی).
براهنی، رضا.طلا در مس: در شعر و شاعری. تهران: انتشارات زریاب، ۱۳۸۰.
احمدی، بابک.ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۰.
شفیعی کدکنی، محمدرضا.صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه، ۱۳۶۶.
حقوقی، محمد.شعر زمان ما: تحلیل و بررسی شعر معاصر. تهران: نگاه، ۱۳۷۰.
سارتر، ژان پل.هستی و نیستی (ترجمه مهستی بحرینی). تهران: نیلوفر، ۱۳۸۵.
انوری، حسن.فرهنگ سخن. تهران: انتشارات سخن، ۱۳۸۱.
Araşdırıb yazan: Yusuf Nəsri-Təbriz
