Xüsusi olaraq “Mustaqil.Az” portalı üçün
Son günlər gənc və istedadlı şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü və Prezident təqaüdçüsü Tural Balabəylinin “Darıxmaq” adlı şeiri ilə tanış oldum və onu ədəbi təhlil etmək qərarına gəldim.
Əslində bu şeir kədər, itki və həsrət mövzularını ustalıqla əks etdirən, zəngin bədii xüsusiyyətlərə malik bir əsərdir. Şeir boyu bu hisslər oxucuya müxtəlif poetik vasitələrlə çatdırılır. Bu yazıda həmin şeir və onun ədəbi təhlili ilə tanış oluruq:
DARIXMAQ…
Sənin üçün yaman darıxmışam
Sənin yoxluğun –
Divara söykənmiş bir nəfəsdi.
Gəlmir.
Getmir.
Bir stəkan çay soyuyur
Dodağımdan xəbərsiz.
Nə adın var içimdə,
Nə də adını siləcək bir dua.
Gözlərin deyirdi:
“Getmə.”
Səsin isə…
Susurdu.
Darıxmaq –
Artıq izah deyil,
Bir cəza formasına çevrilib.
Gecə olanda
Qolumun altındakı boşluqdan səni çağırıram.
Elə bil hər gecə
Unudulmuş bir dua ilə səni oyatmaq istəyirəm.
Gülüşün –
Yatağımın boş yerinə yıxılıb qalıb.
Və hər səhər
Onu yığışdırmaqdan yoruluram.
Sənin üçün…
Sənin yoxluğun üçün,
Sənin heç gəlməyəcəyin o qapı üçün
Darıxmışam.
Bu darıxmaq –
Artıq sən deyilsən.
Bu darıxmaq –
Mənim içimdə qalan son insandı.
Tural Balabəyli
ŞEİRİN TƏHLİLİ:
Başlıq şeirin əsas mövzusunu dərhal oxucuya çatdırır. Bu tək söz, şeirin bütün emosional yükünü özündə cəmləşdirir və bir növ inilti kimi səslənir.
“Sənin üçün yaman darıxmışam”
Şeir bir-başa, səmimi bir etiraf ilə başlayır. “Yaman” sözü darıxmağın dərəcəsini vurğulayır, adi bir darıxmaq deyil, çox güclü, hətta ağrılı bir hiss olduğunu göstərir.
“Sənin yoxluğun-“
Yoxluq hissi təyin edilməyə çalışılır. Bu misra gərginlik yaradır, növbəti misraya keçidlə yoxluğun təsviri verilir.
“Divara söykənmiş bir nəfəsti”
Çox güclü və orijinal bir metaforadır. Nəfəs həyatın simvoludur. Divara söykənmək isə hərəkətsizliyi, tərpənməzliyi, hətta boğucu bir ağırlığı ifadə edir. Yoxluq elə bir nəfəsdir ki, nə gedir, nə də gəlir, sadəcə var, ancaq faydasızdır.
“Gəlmir.”
“Getmir.”
Qısa, kəskin misralar yoxluğun statik, dəyişməz və çıxılmaz vəziyyətini vurğulayır. Bu, sanki bir paradoks, həyatın özünün donub qalmasıdır.
“Bir stəkan çay soyuyur
Dodağımdan xəbərsiz.”
Gündəlik, adi bir detal vasitəsilə daxili dünyadakı boşluq və laqeydlik hissi təsvir olunur. Həyat axır, zaman keçir, lakin şairin heç bir şeyə marağı yoxdur, hissləri donub. “Dodağımdan xəbərsiz” ifadəsi tamamilə özünə qapanmağı, hisslərin iflic olmasını göstərir.
“Nə adın var içimdə
Nə də adını siləcək bir dua.”
Bu misralar yaddaş və ümidsizliyin dərinliyini göstərir. Sevilən insanın adı o qədər içə hopub ki, yaddaşdan silinmir. Eyni zamanda, bu adı unuda bilmək üçün belə bir dua, bir ümid yoxdur. Bu, dözülməz bir vəziyyətdir – nə unutmaq, nə də davam etmək mümkündür.
“Gözlərin deyirdi “getmə”.”
Sevilən insanın baxışları ilə sözləri arasındakı ziddiyyət vurğulanır. Gözlər sevgi və yalvarışla dolu olsa da, bu, bəlkə də, şairin içindəki arzu idi.
“Səsin isə
Susurdu”
Və ya, sevilən şəxsin gözləri getmə deməsinə baxmayaraq, səsinin susması, yəni əməldə və ya realda heç nə deməməsi, və ya tərk edib getməsi şairi dərin bir ümidsizliyə sürükləyib. Bu, sözlərin deyil, hərəkətlərin yoxluğunun yaratdığı ağrıdır.
“Darıxmaq-”
Yenə də “Darıxmaq” sözü qətiyyətlə vurğulanır. İndi onun mənası daha da dərinləşir.
“Artıq izah deyil
Bir cəza formasına çevrilib”
Darıxmaq artıq sadəcə bir hiss və ya duyğu deyil, şairin özünü daxildən gəmirən, onu işgəncəyə məruz qoyan bir cəza halına gəlib. Bu, ağrının zirvəsidir.
“Gecə olanda
Qolumun altındakı boşluqdan səni çağırıram.”
Gecə yoxluq hissinin daha da kəskinləşdiyi vaxtdır. Fiziksel boşluq (“qolumun altındakı boşluq”) emosional boşluğu təmsil edir. Bu, yuxuda və ya oyanıq halda edilən, ümidsiz bir çağırışdır
“Elə bil hər gecə
Unudulmuş bir dua ilə səni oyatmaq istəyirəm.”
Unudulmuş dua, ümidsizliyi, köhnə xatirələri və bəlkə də keçmişdə qalan bir inamı simvolizə edir. Şair bilir ki, bu dua işə yaramayacaq, amma yenə də hər gecə bunu təkrarlayır, sanki bir növ özünə işgəncə verir.
“Gülüşün-
Yatağımın boş yerinə yıxılıb qalıb.”
Sevilən insanın gülüşü, xoşbəxtliyi təmsil edir. Bu xoşbəxtliyin yatağın boş yerində qalması, əlaqənin fiziki yoxluğunu və bununla bağlı kədəri vurğulayır. Yataq, intim münasibətlərin simvoludur və onun boş olması şairin tənhalığını göstərir.
“Və hər səhər
Onu yığışdırmaqdan yoruluram.”
Bu misralar gündəlik mübarizəni, yoxluq hissi ilə yaşamağın yorucu tərəfini ifadə edir. “Gülüşü yığışdırmaq” yaddaşları təmizləmək, yoxluqla barışmaq cəhdidir, lakin bu cəhd heç vaxt başa çatmır və hər səhər təkrarlanır.
“Sənin üçün…
Nida işarəsi və ellips (üç nöqtə) daxili çırpıntını, deyilməyən hisslərin çoxluğunu və sözlərin kifayət etmədiyini göstərir.
“Sənin yoxluğun üçün
Sənin heç gəlməyəcəyin o qapı üçün
“Darıxmışam.”
Darıxmaq artıq sevilən şəxsin özü üçün deyil, onun yoxluğu, gəlməyəcək olduğu qapı, yəni ümidsizliyin simvolları üçün də mövcuddur. Bu, darıxmağın artıq bir obyekti yox, bir vəziyyət halına gəldiyini göstərir. Qapı, gəliş və ümid simvoludur, lakin “heç gəlməyəcəyin o qapı” ifadəsi bütün ümidlərin itdiyini göstərir.
“Bu darıxmaq-
Artıq sən deyilsən.”
Şeir bu qədər dərinləşdikdən sonra darıxmağın artıq sevilən şəxslə bağlı olmadığını, ondan ayrılaraq müstəqil bir varlığa çevrildiyini vurğulayır. Bu hiss şairi yeyib bitirir.
“Bu darıxmaq-
Mənim içimdə qalan son insandı”.
Şeirin ən güclü və faciəvi sonluğu. Darıxmaq, şairin özünün yox olmağa başladığı bir nöqtədə, onun içində qalan son insanlıq qığılcımıdır. Bu o deməkdir ki, bu hiss olmasa, şairdən heç nə qalmayacaq. Yəni, bu ağrı onu diri saxlayan yeganə şeydir.
Bu şeir dərin emosional yükü, təsirli metaforaları və ümidsizliyi təsvir edən güclü misraları ilə oxucunu darıxmağın ən dərin qatlarına aparır. Şairin iç dünyasındakı çırpıntıları, itirilmiş sevgini və bununla yaşamağın ağırlığını ustalıqla çatdırır.
ŞEİRİN BƏDİİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ:
“Darıxmaq” şeirinin bədii xüsusiyyətləri ilə bağlı aşağıdakıları təqdim etmək olar:
1. Metaforalar;
Şeir dilinə obrazlılıq qatan ən güclü elementlərdən biri metaforlardır. Şair mücərrəd hissləri konkret, duyğulu obrazlara çevirir:
“Sənin yoxluğun-Divara söykənmiş bir nəfəsdi. Gəlmir. Getmir”.
Burada yoxluq cansız, hərəkətsiz, boğucu bir vəziyyət kimi təsvir edilir. Sanki divara söykənmiş bir nəfəs kimi havada asılı qalıb, nə gedir, nə də gəlir, sadəcə varlığını hiss etdirir.
“Darıxmaq-Artıq izah deyil,
Bir cəza formasına çevrilib”.
Darıxmaq sadə bir hiss olmaqdan çıxıb, şairin hər anını zəbt edən, qaçılmaz bir əzaba, cəzaya çevrilib. Bu, hissin intensivliyini vurğulayır.
“Gülüşün-Yatağımın boş yerinə yıxılıb qalıb.
Və hər səhər onu yığışdırmaqdan yoruluram”.
Bu metafor itirilmiş sevgilinin xatirəsinin necə canlı olduğunu, onun hər yerdə varlığını göstərir. Yığışdırmaq cəhdi isə bu ağrılı xatirələrlə mübarizəni, lakin bu mübarizənin nə qədər yorucu və nəticəsiz olduğunu ifadə edir.
2. “Təkrirlər-anafora”;
Bəzi söz və ifadələrin təkrarı şeirin əsas mövzusunu daha da qabardır, ritm yaradır və şairin hisslərinin dərinliyini vurğulayır:
“Darıxmaq…” şeirin əvvəlində və ortasında təkrar olunaraq əsas mövzunu bərkidir.
“Sənin üçün…Sənin yoxluğun üçün,
Sənin gəlməyəcəyin o qapı üçün
“Darıxmışam”.
“Sənin üçün… Sənin yoxluğun üçün, Sənin heç gəlməyəcəyin o qapı üçün Darıxmışam”.
Bu təkrar şairin həsrətinin fərqli aspektlərini, onun hər tərəfli olduğunu vurğulayır.
3. Antiteza (ziddiyət);+
Ziddiyyətli ifadələrin istifadəsi daxili gərginliyi və mürəkkəb hissləri çatdırmağa kömək edir:
“Gözlərin deyirdi: Getmə,
Səsin isə… Susurdu.”
Bu misralar sevgilinin hərəkətləri ilə sözləri arasındakı uyğunsuzluğu və ya şairin içindəki qarışıq hissləri ifadə edir. Gözlərin istəyi səsin sükutu ilə boğulur.
4. Simvolizm:
Şeirdəki bəzi obyektlər və vəziyyətlər dərin simvolik mənalar daşıyır:
“Bir stəkan çay soyuyur
Dodağımdan xəbərsiz.”
Burada soyuyan çay şairin laqeydliyini, həyatın gündəlik axarına qarşı maraqsızlığını, zamanın dayandığını simvolizə edir.
“Qolumun altındakı boşluq” isə fiziki və mənəvi itkini, tənhalığı, sevgilinin yoxluğundan yaranan dərin boşluğu təmsil edir.
“Heç gəlməyəcəyin o qapı” ümidsizliyi, geri dönüşün qeyri-mümkünlüyünü simvolizə edir.
5. Emosional tənlik;
Şeir kədər, ümidsizlik, tənhalıq və tükənmişlik kimi güclü hisslərlə doludur. Şair öz daxili dünyasını oxucuya tam çılpaqlığı ilə təqdim edir, bu da şeiri çox təsirli edir.
6. Sərbəst vəzn;
Şeirin sərbəst vəzndə yazılması şairə hisslərini daha təbii, axıcı və məhdudiyyətsiz ifadə etməyə imkan verir. Bu, şeirin emosional axıcılığını artırır və oxucuya daha yaxın edir.
Ümumi nəticə:
Gənc şair Tural Balabəylinin “Darıxmaq” adlı şeiri itkinin, həsrətin və boşluğun insan ruhuna necə dərin təsir etdiyini bədii şəkildə göstərir.
Şair üçün darıxmaq sadəcə bir hiss deyil, onun varlığının bir parçasına, daimi bir əzaba çevrilib. Bu hiss o qədər güclüdür ki, sevilən şəxsin yoxluğu şairin hər anına nüfuz edib, onu tükədib.
Şeirin sonunda “Bu darıxmaq – Artıq sən deyilsən. Bu darıxmaq – Mənim içimdə qalan son insandı” misraları onun kulminasiya nöqtəsidir. Bu misralar darıxmağın artıq sevilən şəxslə bağlı bir hiss olmaqdan çıxıb, şairin öz şəxsiyyətinin, son insanlığının simvoluna çevrildiyini göstərir. Yoxluq o qədər ağırlaşıb ki, şairi öz əvvəlki halından uzaqlaşdırıb, yalnız bu ağrılı hissi daşıyan “son insan” kimi qoyub.
Şeir oxucunu itkinin verdiyi dərin ağrını hiss etməyə, tənhalığın insanı necə dəyişdirdiyini dərk etməyə vadar edir. Bu, sadəcə bir məhəbbət şeiri deyil, insan ruhunun zəifliyini və gücünü eyni anda əks etdirən, dərin fəlsəfi mənalı bir əsərdir.
Sonda doğma elimizin istedadlı və gənc şairi, həm də şair və yazıçı-publisist oğlu, AYB-nin üzvü və Prezident təqaüdçüsü Tural Balabəyliyə gözəl həyat, yaradıcılıq sahəsində davamlı uğurlar arzulayıram!
