KİŞİ OLA BİLMƏDİN
Düşdün atın belindən,
Nal olmağa tələsdin.
Kişi ola bilmədin,
Şal almağa tələsdin.
Atdığın iftiraya
Tək mərd yanıb yaxılır?
Bu dünyada yalana
Harda yaxşı baxılır?
Dinməsə də, bəsdi, bəs,
Hansı sözün doğrudur?
İftira atdığın kəs
Bütün yurda oğuldur.
Bunlar nəyin qisası?
Niyə gülürsən bic-bic?
Uzun sözün qısası,
Utanıb ölürsən heç?
Düşdün atın belindən,
Nal olmağa tələsdin.
Kişi ola bilmədin,
Şal almağa tələsdin.
Rasif İMANOĞLU
TƏHLİLİ:
Rasif İmanoğlunun “Kişi ola bilmədin” şeiri, zahiri cəsarət və kişi görünüşü ilə əsl kişilik arasındakı dərin fərqi ortaya qoyur. Bu şeir təkcə bir insanın tənqidi deyil, bütövlükdə cəmiyyətin kişi anlayışına yönəlmiş güclü və düşündürücü bir etirazdır.
Şeirdə şair, atın belindən düşüb nal olmağa tələsən obrazla, yüksək mərdlik və ləyaqət simvolu olan atlıdan fərqli olaraq, mənəvi zəiflik və qorxaqlığa yuvarlanan bir insanı təsvir edir. Bu obraz, cəmiyyətin bir çox fərdlərində müşahidə olunan ikiüzlülüyü və mənəvi pozuntunu simvolizə edir.
“Kişi ola bilmədin, şal almağa tələsdin” misrası, şeirin əsas kulminasiya nöqtəsidir. Burada “kişilik” anlayışı yalnız bioloji cinsə aid edilmir. Əksinə, burada kişilik – dürüstlük, mərdlik, vicdan və ədalət anlayışlarının ümumiləşmiş formasıdır. “Şal almaq” isə burada simvolik bir ifadə olaraq qorxaqlığın, xəyanətin və ikili oyunun təmsilçisidir.
Şair, iftira atan, yalan danışan bir obrazı təsvir edərək, belə insanların cəmiyyətdə mənfi rol oynadığını vurğulayır. O, bu obrazın üzərinə sərt bir işıq salır və sual verir:
“Bu dünyada yalana harda yaxşı baxılır?” – Bu ritorik sual vasitəsilə şair cəmiyyətin də, fərdlərin də vicdanını sorğulayır.
“Uzun sözün qısası, utanıb ölürsən heç?” misrasında isə Rasif İmanoğlu, vicdansızlıq edən insanların nə qədər hissiz və duyğusuz olduqlarını sorğulayır. Utanmaq – insanlığın əlamətidir. Əgər insan etdiyi xəyanətə, yalanına görə utanmırsa, deməli, o, əslində içindəki insanlığı çoxdan itirib.
Bu şeir, təkcə bir fərdin deyil, bəlkə də bütöv bir dövrün, bir təbəqənin, bir cəmiyyət modelinin tənqididir. Rasif İmanoğlu bir tərəfdən fərdi ifşa edir, digər tərəfdən oxucunu düşünməyə vadar edir: “Əsl kişi kimdir?” – Cəmiyyətimizin bu suala cavabı çox şeyi dəyişə bilər.
✍ Sevil Azadqızı
Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi. Filoloq. Ədəbi təhlilçi və tənqidçi. Şair.
