Zeynəb Cəmaləddin qələminə ədəbi-bədii baxış
Zeynəb Cəmaləddinin “Çilli Qızın Payızı” şeiri oxucunu dərhal həm təbiətin vizual sehrinə, həm də insan ruhunun dərin duyğularına aparır. Bu şeirdə payız yalnız bir fəsil kimi təqdim edilmir, o, həm də xatirələr, uşaqlıq arzuları, nostalji və saf sevginin metaforası kimi çıxış edir. Şairə hər bir misrada rənglərin, səslərin, qoxuların təsvirinə diqqət yetirərək oxucunu təbiətə daxil edir, onunla birlikdə yerin ətirini, meşənin nəfəsini hiss etməyə vadar edir. Şeir həm də zamanın içində səyahət etməyə imkan yaradır: keçmişlə indi, uşaq dünyası ilə böyüklərin dünyası arasında incə bir körpü qurur. Oxucu yalnız görmür, həm də ruhən təbiət və insan hisslərinin birliyini yaşayır.
ÇİLLİ QIZIN PAYIZI
Ayağım altında xəzəlin səsi,
Çəkirəm sinəmə torpaq ətrini.
Oxşayır ruhumu meşə nəfəsi,
Başımın üstündə açıb çətrini.
Agacda yarpaqlar alov-qəhvəyi,
Yerdəki nəm xalı buta- butadır.
Düşüb dığırlanmaq, vallah, havayı,
Yoxuş sürüşkəndir, azca xatadır.
Enişdə çay axır, axır şırhaşır,
Ya quşların səsi…harda Süleyman…
Qanım elə coşur, çayla yarışır,
Quş dili anlamaq istərəm yaman…
Qırmızı yarpaqda qızıl kəpənək,
Gecikib qatara, payıza qalıb.
Hələ dələyə bax, qoz yığır kənək,
Tüklücə quyruğu beldə ucalıb.
Gözümə-gözümə baxır ki, görəm,
Düymə gözlərinin qor işığını.
Mən necə sevirəm, necə sevirəm,
Meşənin bu payız yaraşığını.
Başında papağı, nəm göbələklər…
Bu meşə kimlərin nə dünyasıdı?
Koğuşda qulağın bir bala şəklər,
Yoxsa ki, bu gələn öz anasıdı?
Mən hansı havaya girirəm görən,
Dəli çılğınlığım qanda oynayır.
Böyürtkən qopardan, çiyələk dərən
Kiçik qız çəhrayı donda oynayır.
Bir anda meşənin sehrinə uydum,
Zaman tunelinin qapısı burda!
O qızın üzünü, səsini duydum,
Ruhumun sehirli körpüsü burda!
O kiçik bədəndə ruhum yer alır,
Sevincim, heyrətim onun hissidir.
Sarışın üzündə çillər qaralır,
Bu meşə gözündə yer kürəsidir.
Ağaclar, yarpaqlar, rəngbərəng xəzəl,
Bu qız o ahəngin mərkəzindədir.
Bu dünya bir başqa, bu dünya özəl,
Bu dünya tək onun öz gözündədir…
Soyunub ömrünü bir gödəkçə tək,
Əlli il geriyə dönmək olurmuş…
Sarışın, bir çilli qızla təkbətək,
Zaman maşınına minmək olurmuş…
ŞEİRİN TƏHLİLİ :
Zeynəb Cəmaləddinin “Çilli Qızın Payızı” şeiri, payızın vizual və emosional zənginliyini həm təbiət, həm də insan ruhu prizmasından təqdim edən dərin bir poetik əsərdir. Şeir açıldığı ilk misralardan oxucunu meşənin sehrli aləminə dəvət edir. “Ayağım altında xəzəlin səsi, Çəkirəm sinəmə torpaq ətrini” misralarında şair həm torpağın qoxusunu, həm də payız xəzəllərinin xışıltısını hiss etdirir. Bu səslər və qoxular oxucunun duyğularına toxunur, onu yalnız gözlə görməyə deyil, ruhla hiss etməyə çağırır. Meşənin nəfəsi və ağacların rəngləri, “Oxşayır ruhumu meşə nəfəsi, Başımın üstündə açıb çətrini” misralarında olduğu kimi, təbiət ilə insan ruhunun harmoniyasını vurğulayır, hər detal bir emosional rezonans yaradır.
Şeirdəki ən diqqətçəkən element kiçik bir qız obrazıdır. O, sadəliyi, təmizliyi və həyat sevincini simvollaşdırır. Qızın böyürtkən toplaması, çiyələk dərməsi və çılğın oyunları uşaqlığın saf və həssas dünyasını ortaya qoyur. Şairə bu obrazı vasitəsilə oxucuya xatirələrin, nostaljinin və həyatın kiçik, amma dəyərli anlarının önəmini xatırladır. Qızın üzündəki çillər və meşədəki oyunları, həmçinin rəngarəng yarpaqlar və təbiət detallarına inteqrasiyası, şeirin vizual və emosional ahəngini gücləndirir.
Zeynəb Cəmaləddin şeirdə zaman anlayışı ilə də maraqlı metaforlar yaradır. “Zaman tunelinin qapısı burda” və “Əlli il geriyə dönmək olurmuş” misralarında zaman həm fiziki, həm də emosional bir səyahət kimi təqdim olunur. Burada keçmiş, uşaqlıq xatirələri və nostalji birgə mövcuddur. Oxucu qızın dünyasına daxil olduqda, həm təbiətin rəngləri, həm də xatirələrin sehrli toxunuşları ilə əhatə olunur. Bu, şeirin sadəcə vizual təsvirlərdən ibarət olmadığını, həm də dərin emosional qatlar daşıdığını göstərir.
Şeirdəki metaforlar və təsvirlər həm vizual, həm də simvolik səviyyədə işlənmişdir. Qızıl kəpənək, sarışın üz, papaq və nəm göbələklər kimi elementlər yalnız payızın təsvirini vermir, eyni zamanda həyatın keçiciliyini, uşaqlığın qısa, amma parlaq anlarını simvollaşdırır. Şair həmçinin quşların dili və təbiətin səslərindən istifadə edərək, insan və təbiət arasında bir dialoq qurur, oxucunu həm gözlə görməyə, həm də ruhla anlamağa çağırır.
Şeir həmçinin insanın iç dünyasının sərhədsizliyini və duyğuların çoxqatlılığını ortaya qoyur. Kiçik bir qızın içində şair öz ruhunu, sevincini və heyrətini tapır. Bu, uşaqlığın təmizliyi və təbiətlə harmoniyada yaşamağın simvolik təsviridir. Şairənin “Bu dünya bir başqa, bu dünya özəl, Bu dünya tək onun öz gözündədir” misraları oxucuya dünyanı subyektiv, fərdi və duyğularla zəngin bir perspektivdən göstərir. Hər bir detal, hər bir rəng və səslə şeir həm vizual, həm də emosional bir təcrübəyə çevrilir.
Şeir həmçinin metaforik olaraq həyatın keçiciliyini və zamanın daim hərəkət etdiyini vurğulayır. Kiçik qız və payızın təbiəti bir-birinə paralel olaraq dəyişir, hər ikisi gözəllik və sadəliklə əhatələnmişdir. Şair bunu ustalıqla oxucuya hiss etdirir ki, hər anı qiymətləndirmək, sadə sevinc və heyrəti yaşamaq vacibdir.
Nəticə olaraq, “Çilli Qızın Payızı” şeiri oxucuya yalnız payız mövsümünün gözəlliyini təqdim etmir, eyni zamanda insan ruhunun dərinliklərini, uşaqlığın saf hisslərini və xatirələrin sehrini açır. Şeir təbiət və insan duyğularının bir-birinə qarışdığı, rəng, səslər, qoxu və xatirələrlə zəngin bir poetik məkan yaradır. Zeynəb Cəmaləddin bu əsərdə oxucunu həm vizual, həm emosional, həm də ruhani səviyyədə səyahətə aparır, təbiət, zaman və insan duyğularının harmoniyasını ustalıqla birləşdirir. Şeir həm də nostalji, sevgi, sevinc və həyatın sadə, lakin dəyərli anlarına dərin hörmət hissi ilə doludur. Bu şeir hər bir oxucuya təbiətin və ruhun harmoniyasını hiss etdirən, zəngin və uzun müddət yadda qalan bir poetik təcrübə təqdim edir.
✍ Sevil Azadqızı
Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi.
Filoloq.Ədəbi təhlil-tənqidçi. Yazar-publisist.
