Tarixi Qələbəyə gedən yolda Azərbaycanın rolu
İkinci Dünya müharibəsində (1939–1945) faşizm üzərində qələbənin əldə olunmasında Azərbaycanın müstəsna rolu olub. SSRİ tərkibində olan Azərbaycan xalqı 600 mindən artıq övladını cəbhəyə göndərib, onlardan yarıdan çoxu döyüşlərdə həlak olub.
Azərbaycan diviziyaları Qafqazdan Berlinə qədər şanlı döyüş yolu keçib, yüzlərlə azərbaycanlı partizan dəstələrinin tərkibində faşizmə qarşı vuruşub. Müharibə zamanı göstərdikləri igidliyə görə 130-dan çox azərbaycanlıya Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilib, 170 minədək əsgər və zabit müxtəlif orden və medallarla təltif edilib. Bu rəqəmlər Azərbaycan xalqının Qələbəyə verdiyi töhfənin miqyasını göstərir.
Azərbaycanın strateji əhəmiyyətli neft ehtiyatları da faşizm üzərində qələbədə həlledici amil olub. Müharibənin ağır illərində Bakı cəbhəni yanacaq-sürtgü materialları ilə təmin edən əsas mərkəzə çevrilmişdi. SSRİ Silahlı Qüvvələrinin istifadə etdiyi mühərrik yağlarının 90 faizi, benzinin 80 faizi, xam neftin isə 70 faizi birbaşa Azərbaycandan tədarük edilirdi. Ümumilikdə, müharibə illərində Bakıdan cəbhəyə 75 milyon ton neft göndərilib ki, bu da sovet ordusunun yanacağa olan tələbatının böyük hissəsini qarşılayıb. Azərbaycan neftçilərinin gecə-gündüz fədakarlığı sayəsində cəbhə lazımi yanacaqla təmin olunub, bu da Qələbənin yaxınlaşmasına mühüm təsir göstərib.
Sovet ordusunda azərbaycanlı qəhrəmanlar və şücaət
Faşizm üzərində Qələbə tarixində azərbaycanlı hərbçilərin misilsiz qəhrəmanlığı xüsusi yer tutur. Döyüş meydanlarında yüz minlərlə azərbaycanlı əsgər igidlik göstərmiş, onlardan 130-dan çoxu ən yüksək fəxri adlara layiq görülmüşdür. Azərbaycan xalqının yetirdiyi qəhrəmanlar sırasında general-mayor Həzi Aslanov xüsusilə seçilir. O, iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüş yeganə azərbaycanlıdır. Həzi Aslanovun tank qoşunlarına komandanlıq edərək Stalinqrad döyüşü də daxil olmaqla bir çox həlledici əməliyyatda iştirak etməsi, 1945-ci ilin yanvarında son döyüşündə həlak olması onun əfsanəyə çevrilməsinə səbəb olub.
Digər bir qəhrəman Mehdi Hüseynzadə (“Mixaylo”) faşist işğalçılarına qarşı rearqard (partizan) mübarizənin rəmzinə çevrilib. O, Yuqoslaviya və İtaliya ərazisində fəaliyyət göstərən partizan dəstəsində vuruşaraq düşmənin çoxsaylı texnika və canlı qüvvəsini məhv etmiş, cəsur əməliyyatlar həyata keçirmişdir. Ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adı verilən Mehdi Hüseynzadənin adı bu günədək ölkəmizdə hörmətlə anılır. İsrafil Məmmədov, Ziya Bünyadov, Aslan Vəzirov, Qafur Məmmədov kimi qəhrəman azərbaycanlı zabitlər də igidliklərinə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüş, adları müharibə tarixinə “qızıl hərflərlə” yazılmışdır. Bu qəhrəmanlarımızın hər biri döyüş meydanında şəxsən nümunə göstərərək əsgərləri qələbəyə ruhlandırmış, Azərbaycanın şərəfli hərb tarixinə yeni səhifələr yazmışlar.
Qələbə Gününün Azərbaycanda qeyd olunması və rəsmi anım tədbirləri
9 May 2025 tarixində Bakıda Qələbə Günü münasibətilə keçirilən mərasimdə Həzi Aslanovun abidəsi önünə əklil qoyulur.Azərbaycanın müasir tarixində 9 May – Faşizm üzərində Qələbə Günü xalqımız tərəfindən hər il dərin ehtiramla qeyd olunur. Bu gün ölkədə rəsmi dövlət bayramıdır və qeyri-iş günüdür. Hər il ənənəvi olaraq dövlət rəsmiləri və ictimaiyyət nümayəndələri Böyük Vətən müharibəsi abidələrini ziyarət edir, həlak olmuş döyüşçülərin xatirəsini yad edirlər. Azərbaycan Respublikasının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev müharibə veteranlarını daim “xalqımızın qızıl fondu” adlandırır, onlara xüsusi qayğı göstərirdi. Bu siyasi xətt prezident İlham Əliyev tərəfindən də davam etdirilir – veteranların sosial müdafiəsi, ehtiyaclarının təmin olunması dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindəndir.
2025-ci ildə Qələbənin 80 illiyinin qeyd olunması Azərbaycanda xüsusi təntənə ilə müşayiət olunmuşdur. Aprelin 21-də Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sərəncama əsasən, İkinci Dünya müharibəsi iştirakçılarına və veteranlara birdəfəlik maddi yardım göstərilib (hər birinə 2500 manat), həlak olmuş döyüşçülərin dul xanımlarına və arxa cəbhə əməkçilərinə isə 1250 manat məbləğində yardım verilib. Mayın 9-da Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Həzi Aslanovun Bakı şəhərindəki məzarını ziyarət edərək abidəsi önünə gül dəstələri qoyublar, faşizm üzərində Qələbə uğrunda canını fəda etmiş bütün Azərbaycan övladlarının xatirəsini ehtiramla yad ediblər. Həmin gün ölkənin müxtəlif bölgələrində də anım tədbirləri, memorial yürüşlər və konsert proqramları təşkil edilib, müharibə veteranları və şəhid ailələri diqqət mərkəzində olub.
Faşizm üzərində Qələbənin 80-ci ildönümündə Azərbaycan cəmi 18 müharibə veteranı qarşılayıb – illər ötdükcə sıraları seyrəlmiş bu qəhrəmanlara göstərilən hörmət daha da artıb. Dövlətin yüksək vəzifəli şəxsləri 9 May münasibətilə veteranlara təbriklərini və minnətdarlıqlarını çatdırıblar. Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva öz sosial şəbəkə hesabında veteranlara müraciət edərək “Əziz veteranlar! Biz sizin mərdliyinizlə, cəsarətinizlə və şücaətinizlə fəxr edirik! Böyük Qələbə Gününüz mübarək!” – sözləri ilə onların Qələbədəki roluna görə təşəkkürünü ifadə edib. Bu kimi səmimi çıxışlar və jestlər göstərir ki, Azərbaycanda faşizm üzərində Qələbə Gününün tarixi əhəmiyyəti unudulmur, veteranlara ehtiram dövlət səviyyəsində yaşadılır.
Qələbənin 80 illiyi münasibətilə keçirilən tədbirlər bir daha təsdiqlədi ki, Azərbaycan xalqı İkinci Dünya müharibəsindəki tarixi qəhrəmanlıqlarını, verdiyi şəhidlərinin xatirəsini əziz tutur. Faşizm üzərində Qələbə Günü müasir Azərbaycanda həm tarixi yaddaşın təcəssümü, həm də gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunması üçün mühüm bir gündür. Bu gün hər bir azərbaycanlı həmin böyük Qələbəyə töhfə vermiş babalarını iftixarla anır, sülh və azadlıq uğrunda canını fəda edənləri dərin hörmətlə yad edir. Dövlət səviyyəsində təşkil olunan anım mərasimləri və çıxışlar isə göstərir ki, 1945-ci ilin Qələbəsi və onun qəhrəmanları heç vaxt unudulmayacaq.
Gülnarə Allahverdiyeva
ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinin müəllimi.
