Faiq Balabeyli poeziyasına ədəbi-bədii baxış

TANRIYA XİTAB

Sən nəyin peşindəsən
sən nəyi arayırsan
gözlərin susuz qalan
səhranı xatırladır-
qurudur, qupqurudur.
Amma yenə təmizdir
durudur, dupdurudur.

Sevinə bilmirəm ki,-
xoş gün atın belində
mən piyada, sərsəri.
Hardan durub baxırsan
bircə kəlməsi ilə
yaradan göyü, yeri?

Üzünü yan çevirmə
mərhəmətin böyüksə,
Həsrət, əzab, intizar
qəlblərdə ağır yüksə
heç olmasa yerə en
yürü, üstünə yürü.

Hansı işıqdan deyək,
hansı nurdan danışaq;
hər yanı tutqun, zülmət
görmək istəyən ürək,
varsa, həmin ürək də
qaradır, qapqaradır…

Faiq Balabeyli Şeirinin Bədii Təhlili:

Faiq Balabeylin “Tanrıya Xitab” şeiri insanın Tanrı ilə daxili dialoqunu, ruhsal həsrətini və həyatın mənəvi sınaqları qarşısında yaranan iztirabını ifadə edən poetik bir əsərdir. Şeir oxucuya təkcə sözlərlə deyil, simvol və metaforalar vasitəsilə müraciət edir, insanın varoluşsal suallarını gündəmə gətirir və onun mənəvi tənhalığını açıq şəkildə göstərir. Balabeyli burada yalnız dini bir xitab yaratmır, həm də universal insan duyğularını, həsrət, əzab, sual və ümid, bir araya gətirir.
Şeirin açılış misralarında müəllif insanın daxili boşluğunu səhraya bənzədir:

“Gözlərin susuz qalan səhranı xatırladır, qurudur, qupqurudur.” Burada səhrə insanın mənəvi susuzluğunu, gözdəki baxış isə ruhun təmizliyini simvolizə edir. Bu metafora vasitəsilə şair göstərir ki, insanın ruhu maddi həyatın mürəkkəbliyi, əzabları və mənəvi çatışmazlıqları ilə üz-üzə qaldıqda susuz qalır, lakin eyni zamanda saf və duru qalmağa çalışır. Gözlərin duruluğu, insanın Tanrı qarşısında səmimi olma qabiliyyətini, vicdanın və daxili dürüstlüyün simvoludur.
İkinci bənddə müəllif öz fərdi mövqeyini, zəifliyini və tənhalığını vurğulayır: “xoş gün atın belində, mən piyada, sərsəri.” Burada həyat yolu metaforik olaraq bir səfər kimi təqdim edilir. Bəzi insanlar “xoş gün atının belində” rahat və qorunmuş bir həyat yaşayırlarsa, digərləri “piyada” kimi sərsəri, çətin və sınaqlı bir yol keçirlər. Bu, həm də Tanrı ilə münasibətdə insanın fərdi vəziyyətini, onun mənəvi və emosional çətinliklərini göstərir. Şair burada birbaşa xitab vasitəsilə Tanrının qüdrətini və hər şeyi görmə qabiliyyətini sorğulayır:

“Hardan durub baxırsan bircə kəlməsi ilə yaradan göyü, yeri?”
Bu sual həm təəccüb, həm etiraf, həm də Tanrının böyüklüyünü və insanın kiçikliyini vurğulayır.
Üçüncü bənddə şair Tanrının mərhəmətinə yönəlir və qəlblərdəki iztirablara diqqət çəkir:
“Həsrət, əzab, intizar qəlblərdə ağır yüksə, heç olmasa yerə en, yürü, üstünə yürü.”
Bu misralar insanın dualarına və Tanrıya olan ümidinə diqqət çəkir. Balabeyli burada insanın sarsılmış ruhuna, onun çarəsizliyinə və həsrətinə poetik bir çağırış edir. Tanrının mərhəməti və yaxınlığı bu iztirablar qarşısında bir növ sığınacaq, mənəvi rahatlıq və yüngüllük vəd edir.
Dördüncü bənddə işıq və zülmət simvolikası ön plana çıxır:
“Hansı işıqdan deyək, hansı nurdan danışaq; hər yanı tutqun, zülmət.”
Burada işıq Tanrını, nur isə hikmət, mərhəmət və mənəvi aydınlığı ifadə edir. İnsan həyatda düzgün yolu tapmaq üçün işıq axtarır, amma daxili qarışıqlıq, əzab və mənəvi çatışmazlıqlar onu zülmətə, qaranlığa çəkir. Şair bu simvolik təsvirlə göstərir ki, Tanrıya doğru yol yalnız istək və həsrət ilə mümkün deyil, həm də daxili saf və təmiz olma ilə əlaqəlidir.
Balabeylin şeirində dil və üslub xüsusiyyətləri də çox önəmlidir. Sadə, anlaşıqlı sözlər vasitəsilə dərin fəlsəfi mesajlar çatdırılır. Metaforalar, simvollar, qısa və təsirli misralar oxucuda həm meditativ, həm də emosional təsir yaradır. Şeirin xitab formasında yazılması onu bir dialoq, dua və niyaz kimi təqdim edir. Bu forma oxucunu birbaşa şeirin mənəvi dünyasına daxil edir və onu Tanrı ilə insanın münasibəti haqqında düşünməyə sövq edir.
Nəticə olaraq,
“Tanrıya Xitab” yalnız bir şeir deyil; bu, insanın varoluş suallarına verilən poetik cavab, mənəvi iztirabların ifadəsi və ruhun Tanrıya yönələn çağırışıdır. Şeir oxucuya göstərir ki, insan həyatın çətinlikləri, mənəvi susuzluğu və daxili zülməti qarşısında yalnız deyil. Tanrıya olan inam, həsrət və ümid insanı ruhsal aydınlığa və mənəvi rahatlığa daşıya bilər. Balabeylin əsəri oxucuya həm təsəlli, həm də düşüncə verir. İnsanın daxili aləmindəki iztirab, həsrət və dualar şairin poetik vasitəsilə ümumbəşəri bir səviyyəyə qaldırılır. Şeirin ən böyük dəyəri onun həm fərdi, həm də universal insan təcrübəsini birləşdirməsi, oxucunu mənəvi aydınlıq və Tanrıya yaxınlıq üçün düşünməyə təşviq etməsidir. Şeir bir çağırışdır: “öz ruhunu, həsrətini, acını tanı və Tanrıya yönəl, işıq oradadır, nur oradadır, mərhəmət oradadır.”
Beləcə, Balabeylin bu əsəri həm fəlsəfi, həm emosional, həm də mənəvi bir təcrübə olaraq oxucuda dərin iz buraxır və onun poeziya vasitəsilə insan ruhunu Tanrıya doğru yönəltmə qabiliyyətini göstərir.