Əxlaq insanın daxili aləminin ən incə tellərinə toxunan, vicdanın işığında böyüyən, hər davranışın və sözün mənasının dərk edildiyi müqəddəs bir məkandır.
İnsan yalnız cismani varlıq deyil; o, ruhani məsuliyyət daşıyan, hər hərəkətində haqqı və doğru olanı seçməyə çağırılan bir varlıqdır. Bu çağırışın mərkəzində haram və halal dayanır. Haram və halal sadəcə dini anlayışlar deyil, vicdanın işığıdır; hər biri insanın ruhunu əks etdirən bir güzgüdür. Halal insanın haqqıyla əldə etdiyi, səmimi və təmiz əməllərin nişanəsidir; haram isə vicdanın sarsıldığı, iç aləmin sarsıldığını göstərən bir əyilmədir. İnsan həyatında haramın yeri varsa, o, qısa bir zövq və fayda üçün ruhunu satmış olur; halalın yolunu seçən isə hər addımda əmin-amanlıq, daxili sükunət və ilahi ədalətin dadını hiss edir.
Söz vermək və verdiyi sözü tutmaq isə əxlaqın ən incə, ən müqəddəs nüanslarından biridir. Söz yalnız dilin ifadəsi deyil; ruhun, vicdanın bir əksidir. Verdiyimiz söz vicdanla verilmişdirsə, bu bir borcdur, bir əxlaqi öhdəlikdir. Sözü pozmaq yalnız başqasına deyil, öz vicdanına xəyanətdir. Vicdan isə haqqı, doğru olanı və halal yolu tanıyan sarsılmaz bir işıqdır. İnsan bu işığı gözdən qaçırdıqda yalnız özünü alçaldır, həyatın mənasından uzaqlaşır.
Haram və halalın, sözün tutulmasının əhəmiyyəti yalnız dini deyil, həm də sosial və mənəvi ölçüdə böyükdür. Bu prinsiplər insanın toplum içindəki hörmətini və özünə olan hörmətini müəyyən edir. Verdiyi sözə sadiq olan insan həm vicdanlı, həm etibarlı, həm də nümunəvi olur; sözünü pozan isə özünü və etibarı sarsıdır. Bu səbəbdən vicdan borcu yalnız başqalarına qarşı deyil, özünə qarşı da müqəddəs bir öhdəlikdir.
Haram və halal, sözün tutulması və vicdanın səsi insan həyatının ən möhkəm dayaqlarıdır. Halaldan gələn rahatlıq və təmizlik, dürüst sözün ardınca gələn etibar və səmimiyyət ruhun dərinliyində əsl səadət mənbəyidir. İnsan bu prinsiplərə əməl etməklə yalnız fərdi mənəvi zənginlik qazanmaz, həm də cəmiyyət üçün örnək olur. Bu yolla insan həqiqi sükunət, əmin-amanlıq və mənəvi zənginliyə çatır.
Beləliklə, əxlaqın əsası haramdan uzaq olmaq, halalın yolunu tutmaq və verdiyi sözü vicdanla qorumaqdır. İnsan yalnız bu yolla özünü tamamlayan, ruhunu ucaldan və həyatına dərin mənəvi zənginlik gətirən bir varlıq ola bilər. Vicdan borcu, həyat boyu qorunması gərəkən müqəddəs bir öhdəlikdir. Hər bir səmimi söz, hər halal əməl və hər doğru seçim insanın ruhunu işıqlandırır, onu daxili sükunətə və həqiqi əmin-amanlığa aparır. Əxlaqın işığı altında hər addımını atan insan, yalnız öz həyatını deyil, ətrafındakı dünyanı da daha ədalətli, daha gözəl və daha insanlıq dolu bir məkana çevirir. Haramın sarsıdıcı kölgələrindən uzaq durmaq, verdiyi sözü vicdanla qorumaq, hər birimizin ruhani və əxlaqi zənginliyinə aparan yeganə yol olaraq qalır.
Və unutmayaq ki, vicdan bir gün sakitcə pəncərəmizə dayanacaq və soruşacaq: “Sən sözünü, əxlaqını, halalı və doğru yolu qorudunmu?” Hər dürüst addımımız, hər vicdanla verilmiş sözümüz bir ulduz kimi gecəmizi işıqlandıracaq; haram və sadiqsizlik isə yalnız qaranlıq kölgələr buraxacaq. İnsan yalnız əxlaqın işığı ilə parlayar, vicdanının səsi ilə ucalar və sözünü qoruyaraq öz ruhunu əbədi zənginləşdirər.
✍ Sevil Azadqızı
Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi. Filoloq. Ədəbi təhlil-tənqidçi. Şair-publisist.
