Şəhla Rəvan,
Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair.
“Mustaqil.az” portalı üçün
Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm…
ƏSARƏT-AZADLIQ
Əsarət odunda bişdi nəslimiz,
Azadlıq eşqinə yandıq, yaxıldıq.
Çatıb azadlığa, bu məbəddə biz,
Şükür namazını qibləsiz qıldıq.
İndi biz azadıq, bizi bir zaman,
Şeytandan qoruyan abır-həyadan.
Azadıq düşmənə qəzəbdən, kindən,
Millət hədəf olub öz nifrətinə.
Qurtarıb özgənin əsarətindən
Düşdük özümüzün əsarətinə.
Azadlıq rəhmdən, insafdan da biz,
Millətin haqqıya üzbəüz olduq.
Ana yurdumuzun qansız, rəhmsiz,
Qəddar talançısı özümüz olduq.
Yoxdur əvəzimiz yalançılıqda,
Bu ona şər atır, o, buna böhtan.
Yurdu dağıtmaqda, talançılıqda,
Azadlıq qorxudan, Allah xofundan.
İndi azadlığım mənə qənimdir,
Bu gizli oyundan baş açmır fələk.
Məni kor quyudan çıxaran kəndir,
İndi boğazıma keçib halqa tək…
Bəxtiyar Vahabzadə
Şeirin təhlili:
“Əsarət-Azadlıq” Bəxtiyar Vahabzadənin dərin məzmunlu və kəskin tənqidi ruhda yazılmış şeirlərindən biridir. Şeir azadlığa qovuşmağın sevinci ilə yanaşı, bu azadlığın gətirdiyi yeni problemləri, xüsusən də cəmiyyətdaxili parçalanmanı və mənəvi tənəzzülü realistik bir şəkildə təsvir edir.
Şeir beş bənddən ibarətdir və hər bənddə müəyyən bir fikir, emosional vəziyyət və tənqidi baxış öz əksini tapır:
Azadlığın eyforiyası və paradoksu
Birinci bənd:
Şeir xalqın uzun müddət əsarət altında yaşadığını (“Əsarət odunda bişdi nəslimiz”) və azadlıq uğrunda böyük qurbanlar verdiyini (“Azadlıq eşqinə yandıq, yaxıldıq”) vurğulayır. Azadlığa çatdıqdan sonra isə, sanki bu, bir “məbəd” kimi qəbul olunur, lakin “Şükür namazını qibləsiz qıldıq” ifadəsi azadlığın qazanılmasında müəyyən mənəvi istiqamətin, dəyərlərin itirildiyini, ya da tam şəkildə bərqərar olmadığını göstərən paradoks ehtiva edir. Bu misra, azadlığın əldə olunmasında müəyyən bir mənəvi boşluğun və ya istiqamətsizliyin olduğunu işarə edir.
İkinci bənd:
Yeni Əsarət – Özümüzün əsarəti…
Bu bənd şeirin əsas ideyasını ehtiva edir. Şair, xalqın xarici qüvvələrin (“özgənin əsarətindən”) azad olduğunu qeyd etsə də, əvəzində “özümüzün əsarətinə” düşdüyümüzü iddia edir. Burada cəmiyyətdə yaranan daxili problemlər, bir-birinə qarşı qəzəb, kin, nifrət xüsusi vurğulanır. Əvvəllər “Şeytandan qoruyan abır-həya”dan azad olmaq, müəyyən mənəvi dəyərlərin aşınması anlamına gəlir. Xalqın bir-birinə nifrət etməsi, millətin öz nifrətinin hədəfi olması – bu, azadlığın faciəvi nəticələrindən biri kimi təqdim olunur.
Üçüncü bənd:
Mənəvi tənəzzül və vətənə xəyanət…
Şair azadlığın bəzən rəhm, insaf kimi dəyərlərdən də üstün tutulduğunu göstərir, bu da millətin haqqı ilə üz-üzə gəlməsinə səbəb olur. Ən ağır ittiham isə budur: “Ana yurdumuzun qansız, rəhmsiz, / Qəddar talançısı özümüz olduq”.
Bu misralar, ölkənin sərvətlərinin və mənəvi dəyərlərinin daxildən məhv edilməsini, xalqın özü tərəfindən talanmasını ifadə edən kəskin bir özünütənqiddir.
Dördüncü bənd:
Bu bənddə cəmiyyətdə geniş yayılmış yalançılıq, böhtan və xəyanət halları vurğulanır. İnsanların bir-birinə şər atması, ölkəni dağıtması, talançılıq etməsi azadlığın gətirdiyi mənfi nəticələr kimi göstərilir.
Burada “azadlıq qorxudan, Allah xofundan” ifadəsi ilə insanların əvvəlki rejimdə və ya mənəvi dəyərlər fonunda qorxduqları bəzi əməlləri indi azadlıq adı altında heç bir maneə olmadan etdikləri vurğulanır. Yəni, mənəvi çəkindiricilər aradan qalxıb.
Beşinci bənd:
Azadlığın dəhşətli yükü…
Son bənd şeirin ən təsirli hissələrindən biridir. Şair öz azadlığını “qənim” adlandırır, yəni azadlıq ona düşmən kəsilir:
“Məni kor quyudan çıxaran kəndir,
İndi boğazıma keçib halqa tək…”
Şeirin bu metaforası onun kulminasiya nöqtəsidir. Bu, azadlığa aparan vasitənin, yəni azadlığın özünün, insanların boğazına kəndir kimi keçərək onları boğduğunu, məhv etdiyini simvolizə edir. Dünən xilaskar olanın bu gün zülmə çevrilməsi acı bir paradoksdur və azadlığın düzgün idarə olunmadığı zaman hansı fəlakətlərə yol aça biləcəyini göstərir.
Nəticə:
“Əsarət-Azadlıq” şeiri Bəxtiyar Vahabzadənin yalnız bir millət şairi deyil, həm də bir mütəfəkkir olduğunu sübut edir. Şair azadlığın sadəcə siyasi müstəqillik olmadığını, həm də mənəvi azadlıq, daxili nizam və məsuliyyət olduğunu vurğulayır.
Şeir, azadlığın qiyməti, onun necə qorunması və yanlış istiqamətdə getdiyi zaman hansı fəlakətlərə yol aça biləcəyi barədə ciddi suallar doğurur. Bu, müstəqillik qazanmış cəmiyyətlərin üzləşdiyi universal problemləri əks etdirən, dərin bir sənət əsəridir.
