Ədəbiyyat insan düşüncəsinin, hisslərinin və mədəni irsinin ən incə təzahürüdür. O, sadəcə sözlərin və cümlələrin yığımı deyil, həm də bir cəmiyyətin mənəvi dünyasının, tarixi təcrübəsinin və ideallarının daşıyıcısıdır.
Gənclər isə cəmiyyətin gələcəyi, enerjisi və ideallarıdır. Onların dünyagörüşü formalaşarkən qarşılaşdıqları təsirlər arasında ədəbiyyatın rolu ölçüyəgəlməzdir. Ədəbiyyat gənclərin şəxsiyyətinin, duyğu dünyasının və ictimai baxışlarının inkişafında əsas vasitə kimi çıxış edir. Bu mövzuda geniş təhlil apararkən ədəbiyyatın həm estetik, həm tərbiyəvi, həm də fəlsəfi təsirlərini nəzərdən keçirmək zəruridir.
Gənclərin dünyagörüşü əsasən yaşadıqları mühit, təhsil və şəxsi təcrübələr vasitəsilə formalaşır. Lakin bu formalaşmada ədəbiyyatın rolu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, çünki ədəbiyyat yalnız bilik vermir, eyni zamanda hissləri oyadır, empatiya yaradır və düşüncə proseslərini zənginləşdirir. Məsələn, Azərbaycan ədəbiyyatında İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” əsəri gənclərə cəsarətin, vətənpərvərliyin və insanlıq duyğusunun nə qədər dəyərli olduğunu göstərir. Eyni zamanda, Mirzə Fətəli Axundovun əsərləri gəncləri düşünməyə, analiz etməyə və cəmiyyətin problemlərini dərindən qavramağa sövq edir. Bu nümunələr göstərir ki, ədəbiyyat gənclərin dünyagörüşünü yalnız emosional deyil, həm də intellektual səviyyədə formalaşdırır.
Ədəbiyyat gənclərə həm də mənəvi dəyərləri aşılamağa xidmət edir. İnsan həyatının mürəkkəbliyini, xoşbəxtlik və əzabın bir-biri ilə sıx bağlılığını, əxlaqi dilemmanı və ədalət axtarışını ədəbiyyat vasitəsilə öyrənmək mümkündür. Məsələn, Cəlil Məmmədquluzadənin satirik və tənqidi əsərləri gənclərin həm cəmiyyətin neqativ yönlərini görməsinə, həm də düzgün dəyərlər sistemini mənimsəməsinə kömək edir. Bununla gənclər yalnız informasiyaya deyil, eyni zamanda həyat təcrübəsinə malik olurlar. Onlar başqalarının səhvlərindən və uğurlarından dərs çıxarmağı öyrənirlər.
Ədəbiyyatın gənclərin dünyagörüşünə təsiri həm də onların yaradıcılıq qabiliyyətini inkişaf etdirməsi ilə bağlıdır. Oxunan hər bir əsər gəncin təsəvvür dünyasını genişləndirir, onun obrazlı düşünmə qabiliyyətini artırır və özünü ifadə etmək bacarığını formalaşdırır. Misal üçün, Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” və ya “Leyli və Məcnun” əsərlərindəki poetik təsvirlər, insan münasibətlərinin mürəkkəbliyi, sevgidə və dostluqda mənəvi seçimin əhəmiyyəti gənclərə yalnız romantik hissləri deyil, həm də dərin fəlsəfi düşüncəni aşılamağa xidmət edir. Bu baxımdan, ədəbiyyat gənclərin dünyagörüşünün həm estetik, həm də etik aspektlərini zənginləşdirir.
Müasir dövrdə isə gənclərin dünyagörüşü yeni media, sosial şəbəkələr və qlobal informasiya axını ilə zənginləşsə də, ədəbiyyatın rolu əvəzolunmaz olaraq qalır. Kitablar gənclərə düşünməyə, analiz etməyə, fərqli mədəniyyətləri və həyat tərzlərini anlamağa imkan yaradır. Ədəbiyyat gənclərə həm də mənəvi dayaqdır; mürəkkəb həyat seçimləri qarşısında hansı prinsiplərə sadiq qalmaq lazım olduğunu göstərir. Misal üçün, Cəfər Cabbarlının dramatik əsərlərindəki xarakterlər gənclərə vicdanın, həqiqətin və cəsarətin vacibliyini nümayiş etdirir. Beləliklə, ədəbiyyat həm də gənclərin şəxsiyyətinin formalaşmasında bir növ əxlaqi və estetik bələdçi rolunu oynayır.
Nəticə etibarilə, ədəbiyyat və gənclərin dünyagörüşü arasında sıx və qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Ədəbiyyat gənclərə yalnız oxumaq üçün sözlər vermir, həm də düşüncə, analiz, empatiya və yaradıcı təxəyyül imkanlarını genişləndirir. Gənclər ədəbiyyat vasitəsilə həyatın mürəkkəbliyini qavrayır, mənəvi dəyərləri mənimsəyir və şəxsiyyət kimi formalaşır. Azərbaycan ədəbiyyatının zəngin irsi, həm klassik, həm də müasir əsərləri gənclərin dünyagörüşünü təkcə milli baxımdan deyil, həm də bəşəri prizmdən formalaşdırır. Odur ki, ədəbiyyat gənclərin yalnız emosional və estetik inkişafına deyil, həm də əxlaqi, intellektual və fəlsəfi inkişafına xidmət edən əvəzsiz bir vasitədir. Gənclərin dünyagörüşünü zənginləşdirən hər əsər, onların gələcək cəmiyyətə faydalı, məsuliyyətli və düşüncəli fərdlər kimi yetişməsinə böyük töhfə verir.
✍ Sevil Azadqızı
