Məzarımı qazın dərin,
Bir də salavat göndərin.
Mağar qurun, ehsan verin,
Acları doyurun,
getdi.
Kor oldu gözüm rənglərə,
Vurdu məni yerdən yerə.
Qoşuldu şeytana, şərə,
Qalmadı xeyiri,
getdi.
Tez bitirdi yuxusunu,
Kədər qapdı çoxusunu,
Əllərinin qoxusunu,
Əlimdən ayırın,
getdi.
Çox sevdim, o, bezar oldu,
Xoşbəxt günlər nəzər oldu.
Elə bəxtsiz yazar oldum,
Göz yaşım səyirib getdi.
Ömür indi yırtıq kəfən,
Bumuydu ay zalım, vəfan?!
Sözümdən asdın hər dəfə,
Çarmıxda şeirim getdi.
Ruhumun yoxdur bədəni,
O idi evi, vətəni.
De, kimlər qarğıdı məni?
Getdiee, şairim, getdi.
Gələnlər gedirmiş bir gün,
Ən əvəzsiz yerim getdi…
Aysel Khanlarqizi Safarli
Şeirinin Bədii Təhlili:
Aysel Xanlarqızı Səfərlinin bu şeiri dərin kədərin, itkinin, daxili boşluğun və cismani, mənəvi dağınıqlığın poetik ifadəsidir. Burada yalnız bir insanın getməsi deyil, bir dünyanın uçması, bir ruhun nəfəs yerinin bağlanması təsvir olunur. Şeir struktur olaraq mərsiyə tonunda yazılıb. Hər bənddə “getdi”nin müxtəlif emosional çalarlarla təkrarı həm ritmi formalaşdırır, həm də bütöv mətn boyunca qapanmayan bir dərdın təlatümünü saxlayır. Bu “getdi” sözü adi bir ayrılıq faktı deyil, müəllifin bütün ruh halını yığıb üzərinə qoyduğu bir möhürdür, qırılmanın səsləndiyi son nəfəsdir.
Şair ilk bənddən ölümü və ya ölümə bənzər bir ayrılığı metaforik şəkildə qoyur:
“Məzarımı qazın dərin…
Acları doyurun, getdi.” Bu misralarda üç qatlıq var. Fiziki ölüm obrazı, mənəvi məhv olma duyğusu və həyatın içindəki böyüklüyü, mərhəməti unutmama çağırışı. Sanki şair deyir ki, mənim içimdə bir dünya öldü, amma yaxşılıq davam etməlidir. Bu, kədərin içindən belə əxlaqi bütövlüyü qoruyan nadir tonlardan biridir.
İkinci bənddə dünyaya baxışda yaranan korluq təsvir olunur:
“Kor oldu gözüm rənglərə…”
Bu, ümidsizliyin, depressiv ruhun, psixoloji sarsıntının poetik dildə ifadəsidir. Sevginin itkisi rəngləri soldurur, həyatı çalarlardan məhrum edir. “Qoşuldu şeytana, şərə” misrası isə artıq yaxşılıqdan, sabitlikdən, xarakterin dəyərlərindən uzaqlaşan bir insanı işarə edir. Burada təkcə bir insanın deyil, şairin dünyasında çökən mənəvi qatların təsviri verilir. Sanki yaxşılıq, işıq, ümid onun əlindən alınmışdır.
Üçüncü bənddə toxunmaq, qoxu, fiziki yaxınlığın yoxluğu ön plana keçir.
“Əllərinin qoxusunu əlimdən ayırın, getdi”, bu misra fiziki yaddaşın necə iz buraxdığını göstərir. Bir insan gedir, amma onun toxunuşu, nəfəsi, qoxusu qalır. Bu isə ən ağır ayrılıqlardan biridir, çünki yaddaş əzab verir, keçmişin kölgələri insanı rahat buraxmır.
Dördüncü bənddə artıq sevgi dinamizminin mahiyyəti açılır:
“Çox sevdim, o, bezar oldu.” Sevginin bir tərəfli olması, qarşı tərəfin isə doyub uzaqlaşması şairin özünü “bəxtsiz yazar” kimi dərk etməsinə gətirib çıxarır. “Göz yaşım səyirib getdi” misrasında göz yaşı sanki iradəli şəkildə qaçıb gedən bir varlıq kimi təqdim olunur, bu, duyğunun insana xəyanət etməsi metaforudur.
Beşinci bənddə ömür “yırtıq kəfən”ə bənzədilir. Bu, çox güclü poetik tapıntıdır. Həyatın özünün artıq örtə, gizlədə, qoruya bilmədiyi bir parça halına düşməsi. “Sözümdən asdın hər dəfə, çarmıxda şeirim getdi” misraları isə həm poetik, həm də dini simvolikaya dayanır. Sözün çarmıxa çəkilməsi, şeirin işgəncə çəkmiş ruh obrazına çevrilməsi şairin yaradıcılığının belə bu ayrılıqdan xilas ola bilmədiyini göstərir. Bu, sevginin yalnız şəxsi həyat deyil, yaradıcılıq taleyi üzərindəki dağıdıcı təsirini işarə edir.
Altıncı bənddə ayrılığın ən ağır məqamı səslənir:
“Ruhumun yoxdur bədəni, o idi evi, vətəni.”
Bu misralar tam metafizik səviyyəyə yüksəlir. Artıq sevən insanın öz varlığı boşalmışdır. Sevgi bədən olmuş, sevgi vətən olmuş, sevgi ev olmuşdur. Onun yoxluğu isə ruhun sahibsiz qalması deməkdir. Bu, yalnız eşqin deyil, insanın öz kimliyinin itirilməsi deməkdir.
Son misra isə bütöv şeirin fəlsəfi nəticəsidir:
“Gələnlər gedirmiş bir gün, ən əvəzsiz yerim getdi.”
Burada həyatın qanunu, fanilik, müvəqqətilik, dəyişməz gerçəklik özünü göstərir. İnsan nəyi ən çox sevirsə, onu itirdikdə həyatın bütün rəngi, səsi, nəfəsi çökür. Bu nəticə həm şəxsi, həm də universal bir həqiqəti ifadə edir. Heç nə əbədi deyil, amma bəziləri gedəndə insanın özünün də bir hissəsi gedir.
Nəticə olaraq,
Aysel Xanlarqızının bu şeiri ayrılıq poeziyasının ən kəskin, ən yanğılı nümunələrindəndir. Burada itkinin yalnız kədəri deyil, fəlsəfəsi, yarası, mənəvi deformasiyası, daxili boşluğu, ruhun sarsıntısı var. Şeir həm ağı, həm etiraf, həm həsrət, həm də taleyin acı hökmü kimi oxunur. Hər bənddə bir insanın yalnız sevgilisini deyil, öz varlığının bir parçasını itirdiyi görünür. Bu poeziya oxucuya təkcə ağrı deyil, insanın içindəki əbədi dərdin necə şeirə çevrilə biləcəyini də hiss etdirir.
Ruhunuz yorulmasın, usanmasın, qələminiz susmasın.
Uğurlar olsun həmişə, Aysel xanım!
✍ Sevil Azadqızı
Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi. Filoloq. Ədəbi təhlil-tənqidçi. Yazar-publisist
09.12.2025
