Bir gecə…
Bir gecə qapı açıla,
Görəsən ölümün gəlib…
Ümidlər gələn qonağa,
Otağında döşək salıb…
Oyana əzrayılın da,
Gözündə ölmək həvəsi…
Qucağına gəlib girə
Kəsilə soyuq nəfəsi…
Bir soyuq duşun altında,
Səninlə birgə hönkürə…
Sonra həsrətə sarılıb,
Bir yorğan altına girə…
Doğma hisslər yada dönüb,
Çaldıra bir toy havası…
Sevdiyin dona yanında ,
Əlində sönə lampası…
Dəli bir həyəcan ilə,
Sevinə qəbir yatağın…
Ölümün son ehtirası,
Titrədə tənha otağı…
Söndürə kor hisslərini,
Bir siqaret tüstüsündə…
Göz yaşın sərxoşa dönə,
Bir şeirin kefli səsində…
Tutasan verdiyin sözü,
O adam sevinə deyə…
Sevişəsən əzrayılla,
Qismətini söyə -söyə…
Bir gecə qapı açıla,
Görəsən ölümün gəlib…
Sevdiyin oyana səhər,
Eşidə ki, o qız ölüb…
Aysel Khanlarqızı Səfərli Şeirinin Bədii Təhlili:
Aysel Xanlarqızı Səfərlinin bu şeiri qaranlıq bir gecənin içində başlayan, insanın ruh qatından boylanan ölüm duyğusunu həm mistik, həm də emosional bir dildə danışır. Şeir, adi bir kədər təsviri deyil, burada ölüm həyatdan qaçış, həyat isə ölümə həsr edilmiş gizli bir ehtiras kimi təqdim olunur. Poetik mətndə insanın varoluş qorxusu ilə öz sonunu qucaqlamaq arzusu bir araya gəlir və bu, modern poeziyada çox nadir rast gəlinən, həm də cəsarətli bir yanaşmadır.
Mətndə qapının açılması ilə başlayan ilk səhnə bir taleyin dəhlizində dayanmağı xatırladır. Sanki şair qəfil gələn ölümü uzun illər gözlənən bir qonaq kimi təsvir edir.
“Otağında döşək salıb” misrası ölümün qorxu deyil, sanki qəbul olunmuş və hazırlığı görülmüş bir ziyarətçi olduğunu göstərir. Burada ümidsizliyin içində belə bir qəribə təslimiyyət sezilir: insanın qaranlıqla barışması və son nəfəsinə hazırlaşması.
Əzrayılın gözündə “ölmək həvəsi” görmək motivi şeirin ən dramatik məqamlarından biridir. Burada ölüm artıq bir hal, bir nəticə deyil, aktiv tərəfdir, hiss edən, gözləyən, hətta yaxınlıq axtaran bir varlığa çevrilir. Bu antropomorf yanaşma insanın ölümə baxışını yumşaldır, onu düşmənlikdən uzaqlaşdırıb anlaşılacaq bir taleyə çevirir.
Şeirin orta hissələrində duyğuların dəyişməsi, soyuq duş, hönkürtü, həsrətə sarılma kimi obrazlar qəhrəmanın daxili dağınıqlığını göstərir. Bu, həm təmizlənmə, həm də qırılma anıdır. Sanki ölümün gəlişi bir yoxluq deyil, bütün hisslərin son dəfə qızışdığı, bütün xatirələrin bir anlıq alovlandığı zirvə nöqtəsidir.
Toy havasının çalınması, sevdiyinin yanında donub qalması, əlində lampanın sönməsi, bütün bu obrazlar həyatla ölümün bir-birinə qarışdığı sərhədi göstərir. Sanki ruh özünə toy edir, dünyadan getmək üçün son hazırlıq mərasimi keçirilir. Buradakı paradoks, sevinc və ölümün eyni məqamda olması, şeiri həm metafizik, həm də psixoloji cəhətdən güclü edir.
Sonrakı misralar şeirin ən sarsıdıcı yeridir: qəbir yatağına “sevinə-sevinə” girmək, ölümün “son ehtirası” ilə titrəyən otaq, burada ölüm artıq bir kədər deyil, bir həyəcan, bir son məhəbbət oyunu kimidir. Qəhrəman ölümə qovuşmağı bir təslimiyyət yox, bir azadlıq kimi qəbul edir.
Siqaret tüstüsü, sərxoş göz yaşları, kefli bir şeirin səsi… bu hissələr sanki həyatın qalıqlarını göstərir: insan ölümü seçsə də, hələ də içində insan olaraq yaşayır, hiss edir, yanır.
Ən dramatik dönüş isə son bənddədir:
Qəhrəman ölümü sevsə də, ona hazır olsa da, hekayənin nəticəsi başqasının oyandığı bir səhərdir, sevdiyinin eşitdiyi xəbər. Şairə burada ölümün yalnız bir fərdin taleyi olmadığını vurğulayır: ölən adamla bitmir, qalanların həyatını da param-parça edir.
Nəticə olaraq,
bu şeir ölümə yazılmış yas deyil, ölümün öz diliylə yazılmış bir yaşam fəlsəfəsidir. Burada ölüm bir son yox, bəzi insanlar üçün yeganə rahatlıq, bəzən də həyata qarşı qaldırılan son üsyandır. Aysel Xanlarqızı Səfərli, ölüm duyğusunu həm psixoloji, həm estetik, həm də simvolik qatlarda işləyərək oxucunu çarpır, düşündürür və hiss etdirir. Şeir insanın öz taleyinə həm qəzəblə, həm də təslimiyyətlə əl uzatdığı qəribə bir ruh halını təqdim edir və bu halın sonunda ən ağır həqiqəti açır: ölüm gedənin rahatlığı ola bilər, amma qalanın qəlbini yandırar.
Uğurlar olsun həmişə, Aysel xanım!
✍ Sevil Azadqızı
Azərbaycan dill və ədəbiyyatı müəllimi.
Filoloq. Ədəbi təhlil və tənqidçi. Yazar-publisist.
