2025-ci il Azərbaycanda rəsmi olaraq “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilib. Bu qərar, ölkə Konstitusiyasının qəbulunun 30 illik yubileyinin və dövlət suverenliyinin tam bərpasının eyni ilə təsadüf etməsi ilə əlaqədardır.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 28 dekabr 2024-cü il tarixli Sərəncamına əsasən, 2025-ci il ərzində Konstitusiyanın əhəmiyyəti və dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi xüsusi vurğulanacaq. Sərəncamda ölkənin ərazi bütövlüyünün və suveren hüquqlarının tam təmin olunduğu, Konstitusiyamızın 30 illik yubileyinin və Vətən müharibəsində Qələbənin 5-ci ildönümünün qeyd olunduğu bildirilir. Bu il boyu müxtəlif tədbirlərin keçirilməsi planlaşdırılır ki, məqsəd vətəndaşlarda vətənpərvərlik ruhunu yüksəltmək, suverenlik anlayışını möhkəmləndirmək və hüquqi dövlət prinsiplərini təbliğ etməkdir.
2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilməsinin səbəbləri
2025-ci ilin belə adlandırılması tarixi və milli baxımdan əhəmiyyətlidir. Birincisi, 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi ilə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 30 ili tamam olur. Müstəqillik dövrünün ilk Konstitusiyası olan bu sənəd Azərbaycan dövlətçiliyinin hüquqi əsaslarını qoymuş, müasir demokratik və hüquqi dövlət quruculuğuna yol açmışdır. Konstitusiya azad vətəndaş cəmiyyəti qurmaq, dövlət suverenliyini qorumaq, insan hüquq və azadlıqlarını təmin etmək kimi ali məqsədləri bəyan edib və ötən 30 il ərzində ölkənin inkişaf strategiyasının əsasında dayanıb. İkincisi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tam bərpası məhz son illərdə gerçəkləşib. Konstitusiyanın müqəddiməsində dövlət müstəqilliyi, suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunması əsas niyyətlərdən biri kimi göstərilsə də, 30 ilə yaxın müddətdə Ermənistanın təcavüzü nəticəsində torpaqlarımızın 20%-i işğal altında idi və həmin ərazilərdə Azərbaycan suveren hüquqlarını həyata keçirə bilmirdi. 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsində qazanılan tarixi Qələbə və 2023-cü ilin sentyabrında keçirilən lokal antiterror tədbiri sayəsində ölkəmizin bütün ərazilərində suverenliyi bərpa olundu. Nəticədə Azərbaycan Konstitusiyasının hüquqi qüvvəsi işğaldan azad edilmiş torpaqlarda da bərqərar edildi və dövlətimizin ərazi bütövlüyü tam təmin olundu. Bu böyük nailiyyətləri nəzərə alan Prezident 2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” kimi qeyd olunmasını məqsədəuyğun hesab edib. Üçüncüsü, 2025-ci il həm də Vətən müharibəsində Qələbənin 5-ci ildönümüdür – yəni Azərbaycan xalqının uzun illər həsrətlə gözlədiyi zəfərdən artıq beş il ötür. Bu yubiley dövlətimizin gücünü, ordumuzun qəhrəmanlığını və xalqımızın birliyini yad etməyə imkan verir. Beləliklə, 2025-ci ilin bu adla elan olunması həm Konstitusiyanın 30 illik yubileyinin təntənəli qeyd edilməsi, həm də tam suveren dövlət kimi əldə olunan tarixi nailiyyətlərin bayram edilməsidir.
Prezidentin Sərəncamı və əsas məqamlar
2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan olunması barədə Prezident İlham Əliyevin imzaladığı Sərəncam geniş məzmunlu giriş hissəsi ilə diqqət çəkir. Sərəncamın preambulasında Azərbaycan xalqının müstəqil və suveren dövlətə sahib olma arzusundan və bu yolda keçdiyi keşməkeşli tarixi yoldan bəhs olunur. Qeyd edilir ki, uzun illər ərzində xarici müdaxilələrə və itkilərə baxmayaraq, xalqımız milli mənliyini və mübarizlik ruhunu qoruyub saxlamış, XX əsrin sonunda – 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etmişdir. Lakin müstəqilliyin ilk illərində (1991–1993) ölkədə yaranmış ictimai-siyasi böhran yeni Konstitusiyanın hazırlanıb qəbul olunmasına imkan vermədi. Yalnız 1993-cü ildə xalqın tələbi ilə siyasi rəhbərliyə qayıdan Ümummilli Lider Heydər Əliyev Azərbaycanı parçalanmaqdan xilas etdi, hüquqi islahatlara start verdi. Məhz Ulu Öndərin bilavasitə rəhbərliyi ilə hazırlanmış yeni Konstitusiya 1995-ci ildə qəbul olundu və ölkədə geniş miqyaslı qanunvericilik-institusional islahatların əsasını qoydu. Sərəncamda vurğulanır ki, həmin Konstitusiya Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğunu, vətəndaşların layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək kimi ali niyyətlərin gerçəkləşməsi üçün mühüm hüquqi baza rolunu oynayıb.
Sənəddə ayrıca bildirilir ki, Konstitusiyanın müqəddiməsində əks olunan məqsədlərdən biri – ölkənin ərazi bütövlüyü və suverenliyinin təmin olunması – nəhayət həyata keçib. Ermənistanın təcavüzü səbəbindən uzun illər ərzində reallaşmayan bu məqsədə Vətən müharibəsində Qələbə və 2023-cü ilin anti-terror əməliyyatı nəticəsində nail olunduğu, beləliklə Konstitusiyanın bütün ölkə ərazisində tam tətbiqinin mümkün olduğu qeyd olunur. Xüsusilə, 2024-cü ildə imzalanmış ayrı bir Sərəncamla 20 Sentyabr tarixinin Azərbaycan Respublikasında Dövlət Suverenliyi Günü elan edilməsi bu uğurun rəsmi təsdiqi kimi vurğulanır. Prezident İlham Əliyev Sərəncamın nəticə hissəsində Konstitusiyamızın qəbulunun 30-cu ildönümünü və xalqımızın suverenlik arzularının gerçəkləşməsini nəzərə alaraq 2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan olunduğunu rəsmən bəyan edir. Sərəncamın 1-ci bəndi ilə bu il rəsmən xüsusi il elan edilir, 2-ci bəndində isə Prezident Administrasiyasına bir ay müddətində tədbirlər planı hazırlayıb təqdim etmək tapşırığı verilir. Bu, o demək idi ki, 2025-ci ildə görüləcək bütün işlər, keçirilməsi nəzərdə tutulan tədbirlər vahid bir proqram çərçivəsində əlaqələndiriləcək.
Tarixi kontekst: Konstitusiyanın 30 illiyi və müstəqilliyin bərpası
1995-ci ildə qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 30 illik yubileyi ölkəmizin yeni dövr tarixində mühüm mərhələdir. Məlumdur ki, Azərbaycan ilk dəfə 1918-ci ildə müstəqilliyini elan etsə də, həmin Xalq Cümhuriyyətinin ömrü cəmi 23 ay çəkdi. Sovet imperiyasının tərkibində onilliklər keçdikdən sonra, 1991-ci il oktyabrın 18-də “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktı qəbul edildi və ölkəmiz ikinci dəfə suverenliyini elan etdi. Həmin Konstitusiya Aktında qısa müddətdə yeni Konstitusiyanın hazırlanması nəzərdə tutulsa da, müstəqilliyin ilk illərində qarşılaşdığımız siyasi-iqtisadi böhran bu işi reallaşdırmağa imkan verməmişdi. 1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə ölkədə sabitlik yarandı, dövlət quruculuğu prosesi canlandı və yeni Konstitusiyanın hazırlanmasına şərait yarandı. Ümummilli Liderin rəhbərliyi altında hazırlanan Konstitusiya 12 noyabr 1995-ci ildə referendum yolu ilə qəbul edildi. Bu, müstəqil Azərbaycanın ilk tam hüquqlu Konstitusiyası idi və onun qəbulu ilə ölkəmizdə hüquqi dövlət quruculuğunun əsası qoyuldu.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ölkədə dövlət hakimiyyətinin təşkili, vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təminatı, hakimiyyət bölgüsü və qanunun aliliyi prinsiplərini təsbit etdi. Konstitusiyamızın əsas dəyərlərindən biri kimi insan hüquqları, söz və vicdan azadlığı, qanun qarşısında bərabərlik kimi prinsiplər müəyyənləşdi. Ötən 30 ildə bu ali qanun çərçivəsində yüzlərlə qanun və normativ akt qəbul edilib, ölkədə hüquqi sistem təkmilləşdirilib. Konstitusiya hər zaman dövlət müstəqilliyi və suverenliyin hüquqi təminatı rolunu oynayıb. Onun müqəddiməsində Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunması dövlətin başlıca məqsədlərindən biri kimi bəyan olunub. Lakin tarixi şərait elə gətirdi ki, müstəqilliyimizin ilk üç onilliyində bu məqsəd tam reallaşa bilmədi – Ermənistanın ölkəmizə hərbi təcavüzü nəticəsində torpaqlarımızın bir qismi işğal altında qaldı, bir milyondan çox soydaşımız öz yurdundan didərgin düşdü. İşğal faktı Azərbaycanın suverenliyini məhdudlaşdıran əsas amil idi və dövlətimiz bütün resurslarını bu problemin həllinə yönəltdi.
Nəhayət, 2020-ci ildə başlayan və 44 gün davam edən Vətən müharibəsi tarixi ədaləti bərpa etdi: Azərbaycan Ordusu işğal altındakı ərazilərin böyük hissəsini azad edərək ölkənin ərazi bütövlüyünü təmin etdi. 2020-ci il noyabrın 10-da imzalanan üçtərəfli bəyanat nəticəsində qalan torpaqlar da sülh yolu ilə geri qaytarıldı. Ardınca, 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağ bölgəsində keçirilən lokal antiterror əməliyyatı separatçı rejimin qalıqlarına son qoydu. Bununla da, Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin tamamında suveren hüquqlarını bərpa etmiş oldu. Konstitusiyanın bəyan etdiyi əsas niyyətlərdən biri – dövlət suverenliyinin hər qarış torpaq üzərində təmin olunması – gerçəkləşdi. Bu hadisə müstəqillik tariximizin ən böyük nailiyyətlərindən biri sayılır. Artıq Azərbaycan dövləti tam suverenlik şəraitində ölkənin hər bölgəsində Konstitusiyanın aliliyini təmin edir, vətəndaşların hüquqlarını bərpa edir. 2024-cü ildə 20 Sentyabr tarixinin Dövlət Suverenliyi Günü kimi elan olunması da məhz 2020-2023-cü illərdə əldə edilən zəfərlərin rəmzi nəticəsidir. Beləliklə, 2025-ci ildə Konstitusiyamızın yubileyini qeyd etməklə yanaşı, Azərbaycanın müasir tarixində yeni mərhələnin – tam suverenlik dövrünün başlanmasını da qeyd edirik.
“Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində tədbirlər
Prezidentin Sərəncamına uyğun olaraq, 2025-ci il üçün geniş Tədbirlər Planı hazırlanmış və 11 fevral 2025-ci il tarixində təsdiqlənmişdir. Bu plan ölkə daxilində və xaricdə keçiriləcək çoxsaylı tədbirləri, layihə və təşəbbüsləri əhatə edir. Tədbirlər Planının icrasına nəzarət Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasına həvalə olunub, müvafiq dövlət qurumlarına konkret vəzifələr verilib. Aşağıda bu il çərçivəsində nəzərdə tutulan əsas fəaliyyət istiqamətləri təqdim olunur:
Mədəniyyət tədbirləri “Konstitusiya və Suverenlik İli”nin vacib tərkib hissəsidir. İlin çərçivəsində təşkil olunan konsert və festivallarda milli musiqimiz, rəqslərimiz və incəsənətimiz nümayiş olunur. Məsələn, Türkiyənin Qars şəhərində keçirilmiş tədbirdə konservatoriya tələbələrinin təqdim etdiyi milli rəqs nümunələri iştirakçılar tərəfindən böyük maraqla qarşılanıb. Belə çıxışlar Azərbaycanın zəngin mədəni irsini təbliğ etməklə yanaşı, gənc nəslə vətənpərvərlik ruhunu aşılayır və “bir millət, iki dövlət” anlayışının mədəni müstəvidə də təzahür etdiyini göstərir.
Suverenlik, vətənpərvərlik və hüquqi dövlət anlayışları
“Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində həyata keçirilən bütün tədbirlər əsas üç dəyərin təbliğinə xidmət edir: suverenlik, vətənpərvərlik və hüquqi dövlət prinsipi (qanunun aliliyi). Bu il ərzində tarixi qələbələrimizin təbliği, Konstitusiyanın əhəmiyyətinin vurğulanması və vətəndaş həmrəyliyinin gücləndirilməsi məhz sözügedən dəyərləri cəmiyyətdə daha da möhkəmləndirməyə yönəlib.
Suverenlik – Azərbaycanın dövlət suverenliyi, yəni öz taleyini müstəqil müəyyən etmək haqqı uğrunda apardığı mübarizə xalqımız üçün müqəddəsdir. Otuz ilə yaxın müddətdə işğal altında qalan torpaqlarımızın azad edilməsi ilə Azərbaycan tam suveren dövlət statusunu bərpa etdi. İndi ölkəmiz beynəlxalq hüququn bərabərhüquqlu subyekti kimi öz ərazi bütövlüyünü təmin edib. Bu gerçəklik cəmiyyətdə qürur və inam hissi yaradıb. Vətən müharibəsindəki zəfər həm hərbçilər, həm də bütün xalq üçün böyük vətənpərvərlik məktəbi oldu. Bu il ərzində keçirilən tədbirlərdə suverenliyimizin əldə olunması və qorunub saxlanmasının dəyəri gənc nəsillərə aşılanır. Mediada gedən şərhlərdə “suverenliyimizin gələcək nəsillərə mənəvi miras olduğu” xüsusi vurğulanır. Yəni bugünkü müstəqillik təkcə indiki nəslin deyil, gələcək nəsillərin də ən dəyərli sərvətidir və onu göz bəbəyi kimi qorumaq hər bir azərbaycanlının borcudur.
Vətənpərvərlik – İl ərzində atılan addımların ruhu vətənə məhəbbət və milli qürur hissidir. İstər Vətən müharibəsində canlarını fəda etmiş şəhidlərimizin xatirəsinin anılması, istərsə də gənclərin hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsi tədbirlərinin keçirilməsi – hamısı cəmiyyətdə birlik və vətənə sevgi duyğularını gücləndirməyə yönəlib. Konstitusiyanın 30 illiyinə həsr olunmuş xüsusi mərasimlərdə dövlət himninin səsləndirilməsi, üçrəngli bayrağımızın ucaldılması, Milli Qəhrəmanların xatırlanması kimi məqamlar xalqımızın milli həmrəyliyini daha da artırır. Bu il çərçivəsində nəşr olunan materiallarda müstəqilliyin qədrini bilmək, ölkəmizin əldə etdiyi nailiyyətlərlə fəxr etmək çağırışları edilir. Vətəndaşlar, xüsusən də gənclər, tariximizə bir daha nəzər salaraq müstəqilliyin hansı çətin mübarizələr bahasına əldə olunduğunu dərk edirlər. Bu isə gələcəkdə milli maraqların qorunması üçün hamını daha sıx birləşməyə sövq edir.
Hüquqi dövlət və qanunun aliliyi – 1995-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiya Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğunun təməlini qoydu. Hüquqi dövlət o deməkdir ki, cəmiyyətdə bütün məsələlər qanunlar çərçivəsində həll olunur, hamı qanun qarşısında bərabərdir və ədalət prinsipi üstün tutulur. Konstitusiyamızın qəbulundan keçən 30 il ərzində ölkəmizdə məhz bu prinsip istiqamətində mühüm addımlar atılıb. İlin elan olunması da cəmiyyətdə hüquq mədəniyyətini daha da artırmağa xidmət edir. Keçirilən seminar və müzakirələrdə vurğulanır ki, Konstitusiya cəmiyyətimizin inkişafının əsas bələdçisidir və orada əks olunmuş normalar hamı tərəfindən qorunmalıdır. Qanunun aliliyinin təmin olunması – istər dövlət orqanlarının fəaliyyətində, istər vətəndaşların gündəlik həyatında – ölkənin davamlı tərəqqisinin başlıca şərtidir. Bu il çərçivəsində hüquq mühafizə orqanları və məhkəmə sistemi də öz fəaliyyətində Konstitusiyanın aliliyinin təmin edilməsinə dair tədbirlər keçirir, hüquq pozuntularına qarşı mübarizəni gücləndirir. Ümumilikdə, “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində atılan addımlar göstərir ki, Azərbaycan dövləti hüquqi-demokratik dəyərlərə sadiqdir və suverenliyini bu dəyərlər əsasında həyata keçirir. Müstəqil Azərbaycanın qurucusu Heydər Əliyevin “Qanunun aliliyi təmin edilməyən yerdə həqiqi müstəqillik ola bilməz” fikri bu ilin əsas şüarlarından biri kimi yadda qalır.
2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan olunması Azərbaycan tarixinin həm keçmişinə hörmət, həm bugününü dəyərləndirmə, həm də gələcəyinə inam nümunəsidir. Bu il ərzində gerçəkləşən çoxşaxəli tədbirlər bir daha göstərir ki, Azərbaycan xalqı müstəqillik uğrunda çəkdiyi zəhməti unutmur və suveren dövlətini göz bəbəyi kimi qoruyur. Konstitusiyamızın 30 illiyi təkcə hüquqi sənədin yubileyi deyil, həm də müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin uğur hekayəsidir. Bu hekayədə xalqın iradəsi, şəhidlərin qanı, liderlərin qətiyyəti və ümumxalq birliyi ilə yazılmış parlaq zəfər səhifələri var. Hazırda Azərbaycan Respublikası milli maraqlarını rəhbər tutaraq, yeni geosiyasi reallıqlar şəraitində tam müstəqil siyasət aparır və qarşıdakı strateji hədəflərə doğru inamla irəliləyir. “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində əldə olunan mənəvi yüksəliş, vətəndaş həmrəyliyi və hüquq təfəkkürü gələcək illərdə də ölkəmizin inkişafına xidmət edəcək. Bu il bitdikdən sonra da Konstitusiyamıza sədaqət, suverenliyimizə qətiyyətli sahib çıxmaq və vətənpərvərlik ruhu hər bir azərbaycanlının yoluna işıq tutmağa davam edəcək.
Gülnarə Allahverdiyeva
ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinin müəllimi.
